حَتْماً (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَتْماً: (كانَ عَلى رَبِّكَ حَتْمًا مَّقْضيًّا) «
حتم» به معنى «
حکم كردن و واجب و محكم كردن امرى» است.
«
راغب» در كتاب «
مفردات» مى‌گويد:
حتم يعنى
قضاء مقدّر و تعيين شده است.
اين واژه فقط يک‌بار به شكل «
حتماً» در قرآن مجيد آمده است.
اين
آیه و آيه بعد از آن دربارۀ ويژگيهاى
رستاخیز و پاداش و
کیفر سخن مى‌گويد.
به موردی از کاربرد حَتْماً در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِن مِّنكُمْ إِلّا وارِدُها كانَ عَلى رَبِّكَ حَتْمًا مَّقْضيًّا) «و همه شما بدون استثنا وارد
جهنم مى‌شويد؛ اين امر، نزد پروردگارت، حتمى و پايان يافته است.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
حق مطلب اين است كه در این آیه ورود بر بيش از
حضور و اشراف (البته اختيارى) دلالت ندارد، از كتب
لغت معنايى بيش از اين برايش استفاده نمى‌شود، پس جمله
(وَ إِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وارِدُها) به بيش از قصد و حضور و اشراف دلالت ندارد كه اين با جمله
(ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيها جِثِيًّا) كه دلالت بر دخول تمام مردم يا
ستمکاران در جهنم دارد، منافات ندارد.
در جمله
(كانَ عَلى رَبِّكَ حَتْماً مَقْضِيًّا) ضمير در كان به ورود، و يا به جمله سابق، به اعتبار اينكه (هيچ كس نيست مگر آنكه وارد آن مى‌شود)، حكم و فرمانى بود، بر مى‌گردد و كلمه حتم و جزم و
قطع ، يک معنا دارد، و معناى جمله مورد بحث اين است كه: اين ورود يا حكمى كه كرديم بر
خدای تعالی واجب و حتمى است، و اين
وجوب به فرمان خود خدا بوده، خودش عليه خود حكم رانده، چون حاكمى كه بر او حكم براند وجود ندارد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله « حَتْماً »، ص۴۴۷.
