حواشی آخوند بر جامع عباسی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این
کتاب حواشی حواشی
آخوند خراسانی (م ۱۳۲۹ ق) بر
کتاب جامع عباسی شیخ بهائی (م ۱۰۳۰ ق) می‌باشد.
بهاء الدین محمد بن حسین بن عبد الصمد عاملی، در
سال ۹۵۳ ق در
بعلبک درمنطقه‌ای که امروزه با نام
لبنان شناخته می شود،
چشم به
جهان گشود. زادگاه اوهمواره یکی از مراکز مهم مذهب
تشیع بوده و دانش مندان شیعی بسیاری از این عصربوده اند. علمای این منطقه، در بنیاد نهادن تشیع در
ایران و استوار کردن آن، بویژه
ازقرن هفتم به بعد تلاش بسیار کرده اند. پدرش شیخ حسین بن عبد الصمد، از بزرگان علم و ادب است که در
فقه و
حدیث استاد بوده و در
شعر و ادب قریحه ای وقاد، و از
ریاضی بهره ای وافی داشته، چنان که مدتی به اصرار
شاه، ملازمت داشته و همو است که قرائت
کتب حدیث را در ایران متداول نموده، رسمیت داد. صاحب خلد برین
شیخ بهایی را با این بیان معرفی کرده است:
دانای غوامض اسرار ازل و ابد، شیخ بهاء الدین محمد، گوهر یکتای دریای
کمال و در یگانه درج فضل و افضال، گل دسته گل‌های رنگارنگ گلستان دانائی، نوباوه نخل برومند بوستان یکتایی، مجموعه جامعه
علوم معقول و منقول، واسطة العقد جواهر زواهر فروع و اصول، میوه به کام دل رسیده حدیقه دریافت و شعور، و گرامی خلف شیخ حسین مبرور بود. در آغاز اهتزاز ازاهیر بستان سرای زندگانی که از گریوه طفلی و کودکی میل
عروج به معارج
جوانی داشت، به مرافقت والد ماجد، قدم به دیار
عجم گذاشت و به سعی و اهتمام تمام وجد و جهد بیرون از اندازه اوهام، طریق پیروی آبا و اجداد کرام پیش گرفته، در انواع علوم سرآمد روزگارخویش گردید.
شیخ بهایی از بسیاری از بزرگان
زمان خود بهره های علمی برده است. نام برخی اساتید او چنین است:
۱.
شیخ حسین بن عبد الصمد (پدر بزرگوارش).
۲.
ملا عبدالله مدرس یزدی.
۳. ملا علی مذهب.
۴. ملا محمد باقر بن زین العابدین یزدی.
۵. ملا افضل قائینی.
۶. حکیم عماد الدین.
۷. شیخ احمد کجائی کهدمی، معروف به پیر.
۸. احمد قزوینی.
۹. محمدبن ابی اللطیف مقدسی شافعی.
محفل درس و افاده شیخ، میعاد جویندگان
علم و فضیلت در
عصر خود بود وجمع زیادی از آن توشه گرفتند که از جمله آنها است:
۱. صدر الدین
محمد بن ابراهیم شیرازی (م ۱۰۵۰ ق).
۲.
ملا محمد تقی بن مقصود علی، مجلسی اول (م ۱۰۷۰ ق).
۳.
ملا خلیل بن غازی قزوینی (م ۱۰۸۹ ق).
۴. رفیع الدین
محمد بن حیدر حسینی طباطبائی نائینی (م ۱۰۸۲ ق).
۵. مظفر الدین علی (م ۱۰۶۷ ق).
۶.
سید احمد بن زین العابدین علوی عاملی (قرن ۱۱ ق).
۷. شیخ جواد بن سعد الله بغدادی کاظمینی، معروف به
فاضل جواد (م ۱۰۶۵ ق).
۸. شیخ زین الدین علی بن سلیمان بن درویش حاتم قدمی بحرانی، معروف
به امام الحدیث یا‌ام الحدیث (م ۱۰۶۴ ق).
۹. سید حسین بن سید حیدر بن قمر حسینی کرکی عاملی، ملقب به عز الدین ومکنی به عبدالله و معروف به مجتهد
کرکی و گاهی به مجتهد اصفهانی (م ۱۰۷۶ ق).
۱۰. ملا محمد محسن بن مرتضی بن محمود فیض کاشانی اخباری (م ۱۰۹۱ ق).
۱۱. ملا محمد باقر بن محمد مؤمن خراسانی سبزواری، معروف به
محقق سبزواری (م ۱۰۹۰ ق).
۱۲. نظام الدین ساوجی (قرن ۱۱ ق).
۱. اثنا عشریات خمس: شامل اثنا عشریة فی الطهارة.
۲. اثنی عشریة فی الصلاة.
۳. اثنی عشریة فی الزکاة و الخمس.
۴. اثنی عشریة فی الصوم.
۵. اثنی عشریة فی الحج.
۶. رسالة الحریریة.
۷. رسالة فی تحریم ذبائح اهل
الکتاب.
۸. رسالة فی الاعتقادیة.
۹.
عین الحیاة.
۱۰.
عروة الوثقی.
۱۱.
حبل المتین فی احکام الدین.
۱۲.
مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین.
۱۳.
زبدة الاصول.
۱۴. جامع عباسی (رساله حاضر).
۱۵.
حدائق الصالحین.
۱۶.
مفتاح الفلاح.
۱۷.
صمدیة فی النحو.
۱۸.
کشکول.
۱۹.
خلاصة الحساب.
۲۰.
تشریح الافلاک.
۲۱.
تحفه حاتمی.
۲۲.
لغز الزبدة.
شیخ بهایی، پس از ۷۸
سال تلاش علمی و عملی، در سال ۱۰۳۰ ق در
اصفهان درگذشت. به نقل دیگر، سال وفات شیخ در سال ۱۰۳۱ ق بوده است. لیکن
تاریخ اول مورد تصریح و تایید مؤلف تاریخ عالم آرای عباسی، شاگرد او ملا
محمد تقی مجلسی، صاحب
وقایع السنین و استاد نفیسی است. در
مسجد جامع عتیق، با
آب چاهش
غسل دادند، جنازه اش را پیش از
دفن به ارض اقدس رضوی علیه‌السّلام نقل و در جوار حرم مطهر رضوی دفن کردند و حاضران
نماز وی، در حدود پنجاه هزار بوده است. بنا بر قول اول در تاریخ وفاتش گفته اند: افسوس ز مقتدای دوران (۱۰۳۰) و نیز، افسر فضل اوفتاد، بی سر و پا گشت شرع. یعنی اگر حرف اول کلمه فضل و اول وآخر کلمه شرع را بیندازیم، باقی مانده آنها که سه حرف «ض ل ر» است، تاریخ وفات شیخ است (۱۰۳۰). و بنا بر دومی نیز جمله: شیخ بهاء الدین وای (۱۰۳۱)، ماده تاریخ وی است.
برخی از مهم‌ترین منابع و مصادر شرح حال و آثار شیخ بهایی چنین است:
بحار الانوار؛
سلافة العصر؛
خلاصة الاثر؛
امل الآمل؛
تاریخ عالم آرای عباسی؛
حدیقة الافراح؛
جامع الرواة؛
ریاض العلماء؛ تعلیقة
امل الآمل؛
وقایع السنین والاعوام؛
لؤلؤة البحرین؛
الاجازة الکبیرة؛ خزانة الخیال (خطی)؛ آتشکده آذر؛ تذکرة نصیر آبادی؛
کشکول البحرانی؛ نقد الرجال؛ طرائف المقال؛ مجمع الفصحاء؛
ریاض العارفین؛
کشف الظنون؛ تاریخ منتظم ناصری؛ فارس نامه ناصری؛
بهجة المقال؛
روضات الجنات؛
مستدرک الوسائل؛
تنقیح المقال؛
تکملة امل الآمل.
کتاب جامع عباسی رساله عملیه شیخ بهایی است که به نام
شاه عباس صفوی (۹۹۶- ۱۰۳۸ ق) تالیف کرده است. این رساله از
زمان تالیف مورد توجه
مردم و علمابوده و بسیاری از فقهای بعد از شیخ بهایی، بر آن حاشیه زده اند و مغایرت احتمالی نظر خود را با نظر مؤلف اظهار داشته اند. جامع عباسی، دارای دست نوشته های بسیار زیادی است و بارها در ایران و خارج به چاپ رسیده است. چاپی که نظرات آخوند خراسانی از آن استخراج شده حواشی این بزرگان را نیز داراست:
۱.
شیخ حسینعلی تویسرکانی (م ۱۲۸۶ ق).
۲.
سید حسین حسینی تبریزی معروف به «کوهکمری» (م ۱۲۹۹ ق).
۳.
شیخ عبدالله مازندرانی (م ۱۳۳۰ ق).
۴.
ملا محمد علی نخجوانی (م ۱۳۳۴ ق).
۵.
سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، صاحب عروه (م ۱۳۳۷ ق).
۶.
سید اسماعیل صدر موسوی اصفهانی (م ۱۳۳۸ ق).
۷.
سید ابوالقاسم حسینی دهکردی اصفهانی (م ۱۳۵۳ ق).
ظاهرا شیخ بهایی تصمیم داشته
کتاب را در بیست باب، مشتمل بر ابواب
عبادات و
معاملات و آداب
زیارات، تدوین نماید ولی تنها موفق به تالیف پنج باب زیر شده است:
۱. باب اول:
طهارت۲. باب دوم:
نماز۳. باب سوم:
زکات۴. باب چهارم:
روزه۵. باب پنجم:
حجبعد از درگذشت شیخ بهایی، شاه، از شاگرد معروف او، نظام الدین ساوجی می خواهد،
کتاب استاد را به همان سبک و سیاق ادامه دهد. ساوجی پانزده باب باقی مانده را تالیف نمود و به عنوان «تتمه جامع عباسی» به
کتاب استاد ملحق کرد. چاپ مورد استفاده ما در انتشارات اسلامی قم به سال ۱۳۸۸ منتشر شده است.
نرم افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
