حنظلة بن ربیع صیفی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

حَنظَلَة بن رَبیع بن صَیْفی اُسَیِّدی، کنیه‌اش ابو رِبْعی، معروف به حنظله کاتب، از صحابه پیامبر اکرم صلوات الله علیه است.

---

وی از نوادگان اُسَیّد بن عمرو بود. اسیّد از بنو شُرَیْف و از بزرگان بنی تمیم به شمار می‌رفت.

---

درباره تاریخ ولادت وی اطلاعی نیست.

---

به نظر می‌رسد در خانواده‌ای اهل دانش، رشد کرده باشد؛ عموی او، اکثم بن صیفی، حکیم مشهور عرب بود.

---

حنظله از معدود کسانی بود که می‌توانست بنویسد.

---

الف) ابن سعد درباره سبب شهرت وی به کاتب، به نقل از محمد بن عمر واقدی، گفته است که حنظلة بن ربیع، نامه‌ای برای پیامبر صلوات الله علیه، کتابت کرد و پس از آن به این نام شهرت یافت.
ب) در منابع متأخرتر فقط گفته شده است که وی جزو کسانی بود که برای پیامبر صلوات الله علیه، کتابت می‌کرد.
ج) ابوبکر احمد بن عبداللّه برقی (متوفی ح ۲۷۰) درباره منشأ شهرت او به کاتب، گفته که او جزو نویسندگان وحی بوده است ، اما در صحت این گفته تردید وجود دارد.
احتمالا گفته ابن سعد در توضیح سبب شهرت او به کاتب، دقیق‌ترین توضیح است.
د) ابن عبد ربّه نیز گفته است که حنظلة بن ربیع، در نبود دیگر نویسندگان پیامبر صلوات الله علیه، کار کتابت را بر عهده داشت.
ه) ابن‌ ابی ‌الحدید اشاره کرده که نظر سیره‌ نگاران درباره کاتبان پیامبر صلوات الله علیه، آن است که عده‌ای فقط وحی را کتابت می‌کردند و برخی دیگر، مکاتبات سیاسی، نیازهای شخصی پیامبر و فهرست صدقات جمع آوری شده را می‌نوشتند، که حنظلة بن ربیع از افراد اخیر بوده است.

---

از حوادث زمان پیامبر صلوات الله علیه، که نام حنظله در آن‌ها ذکر شده، مأموریت وی درباره صلح یا عدم صلح اهل طائف با مسلمانان است.

---

۱) حنظله در زمان ابوبکر، به‌ همراه خالد بن ولید، در فتوحات شرکت جست.
۲) وی در جنگ قادسیه، علاوه بر آنکه فرمانده بخشی از سپاه مسلمانان بود ، شاهد صلح نامه میان مسلمانان و برخی از مردمان اهل حیره نیز بود.
۳) پیش از جنگ، وی از کسانی بود که به دربار یزدگرد رفت و او را به اسلام فراخواند.
۴) پس از جنگ قادسیه و توجه مسلمانان به مناطق شام، وی به همراه خالد به دمشق رفت و سپس، به فرمان وی، راهی مدینه شد تا خمس غنایم را به ابوبکر تحویل دهد.

---

او از مخالفان حضرت علی علیه السلام در جنگ جمل و جنگ صفّین بود.

---

از برخی مطالب نقل شده درباره وی، استنباط می‌شود که از هواداران عثمان بوده است.

۹.۱ - سرودن شعر در سوگ عثمان

وی در سوگ عثمان اشعاری سرود و با تجلیل از عثمان، قاتلان وی را فراموش کنندگان وصایای پیامبر صلوات الله علیه، معرفی کرد و گفت با کسی که پس از عثمان عهده دار امور مسلمانان گردد، بیعت نمی‌کند.

۹.۲ - ترک کوفه به جهت توهین دیگران به عثمان

حنظله، به سبب آنچه توهین به عثمان تلقی می‌کرد، کوفه را به قصد قَرْقیسیا ترک کرد ، و این، دلیلی بر گرایش او به عثمان است.

۹.۳ - حمایت از معاویه در جنگ صفّین

حنظله قبل از جنگ صفین، با گروهی نزد حضرت علی علیه السلام رفت تا ایشان را از جنگ بازدارد. یاران امام علیه السلام بر این باور بودند که وی با معاویه مکاتبات پنهانی دارد؛ از این‌رو، حضرت درباره موضع او از وی سؤال کردند و او با اظهار بی‌طرفی، خشم بزرگان قبیله خود را، که طرفدار حضرت بودند، برانگیخت.
وی با اشاره به این‌که از همه، نسبت به امور، آگاه‌تر است، مهلت خواست و به منزلش رفت و سپس شبانه به سوی معاویه گریخت، اما در جنگ شرکت نکرد.

---

سال مرگ او مشخص نیست. ابن حبّان از درگذشت او در ایام خلافت معاویه سخن گفته و صفدی نوشته است که وی در سال ۵۰ درگذشت.

---

در مجامع حدیثی، چند روایت از او هست که متضمن مفاهیم اخلاقی و فقهی است. در این میان، حدیث «نفاقِ» او معروف است و حتی از او با نام «صاحب حدیث النفاق» یاد شده است. حنظله در این خبر خود را منافق خوانده و در معنای آن گفته است هنگامی که نزد پیامبر هستیم و آن حضرت از بهشت و دوزخ سخن می‌گوید، به یاد آخرت می‌افتیم، اما چون نزد همسر و فرزندان خود می‌رویم، از یاد خدا غافل می‌شویم

---

کسانی از او حدیث نقل کرده‌اند، از جمله ابو عثمان نَهْدی، حسن بصری و قَتاده.

---

• ابن ‌ابی ‌الحدید، شرح نهج ‌البلاغه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت.
• ابن‌ حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت.
• ابن‌ سعد، طبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت.
• ابن ‌عبد البرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• ابن ‌عبدربّه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
• ابن‌ عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
• ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، چاپ جلالالدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۵ش.
• عبد الکریم بن محمد سمعانی، الانساب، حیدرآباد دکن ۱۹۶۳.
• خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، چاپ شکری فیصل، ویسبادن ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
• محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷.
• یوسف ‌بن عبد الرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
• نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴.

---