حسن خلق در مناظره (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هدف از بحث و
مجادله برتری جوئی و تفوق طلبی و شرمنده ساختن طرف مقابل نیست، بلکه هدف تأثیر کلام و نفوذ سخن در اعماق
روح طرف است، و بهترین راه برای رسیدن به این
هدف همین شیوه قرآنی است.
خوش خلقی و نرمخویی در مناظره و گفتگو با
اهل کتاب ، توصیه خداوند به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و مسلمانان بوده است: «ولا تجـدلوا اهل الکتـب الا بالتی هی احسن...» با اهل كتاب جز به روشي كه از همه نيكوتر است مجادله نكنيد... .
«لاتجادلوا» از ماده
جدال در اصل به معنی تابیدن طناب و محکم کردن آن است، این واژه در مورد ساختمان محکم و مانند آن نیز به کار می‌رود و هنگامی که دو نفر به بحث می‌پردازند، و در حقیقت هر کدام می‌خواهد دیگری را از عقیده اش بپیچاند به این کار مجادله گفته می‌شود، به کشتی گرفتن نیز جدال می‌گویند، و به هر حال منظور در اینجا بحث و گفتگوهای منطقی است.
در جمله مورد بحث کیفیت دعوت را بیان می‌کند، و از مجادله با اهل کتاب - که
اطلاق آن شامل
یهود و نصاری می‌شود، و
مجوس و صابئین هم ملحق به آن دو می‌شوند - نهی می‌کند، و می‌فرماید: با این طوایف چندگانه مجادله مکن، مگر به طریقی که بهترین طریق مجادله بوده باشد، و از آن بهتر تصور و
امکان نداشته باشد و مجادله وقتی نیکو به شمار می‌رود، که با درشتخویی و طعنه و
اهانت همراه نباشد، پس یکی از خوبیهای مجادله این است که : با نرمی و سازش همراه باشد، و
خصم را متأذی نکند که در این صورت مجادله دارای حسن و نیکی است، یکی دیگر اینکه شخص مجادله کننده از نظر فکر با طرفش نزدیک باشد، به این معنا که هر دو علاقه مند به روشن شدن حق باشند، و در نتیجه هر دو با کمک یک دیگر
حق را روشن سازند، و لجاجت و عناد به خرج ندهند، پس وقتی این شرط با شرط اول جمع شد، حسن و نیکویی مجادله دو برابر می‌شود، آن وقت است که می‌توان گفت این مجادله بهترین مجادله‌ها است.تعبیر به «التی هی احسن»، تعبیر بسیار جامعی است که تمام روشهای صحیح و مناسب مباحثه را شامل می‌شود، چه در الفاظ، چه در محتوای سخن، چه در آهنگ گفتار، و چه در حرکات دیگر همراه آن.
بنابراین مفهوم این جمله آن است که الفاظ شما مؤدبانه، لحن سخن دوستانه محتوای آن مستدل، آهنگ صدا خالی از فریاد و جنجال و هر گونه خشونت و هتک
احترام ، همچنین حرکات دست و چشم و ابرو که معمولا مکمل بیان
انسان هستند همه باید در همین شیوه و روش انجام گیرد. و چه زیبا است تعبیرات قرآن که در یک جمله کوتاه یک دنیا معنی نهفته است.
اینها همه به خاطر آن است که هدف از بحث و مجادله برتری جوئی و تفوق طلبی و شرمنده ساختن طرف مقابل نیست، بلکه هدف تأثیر کلام و نفوذ سخن در اعماق
روح طرف است، و بهترین راه برای رسیدن به این هدف همین شیوه قرآنی است. حتی بسیار می‌شود که انسان اگر سخن حق را به صورتی منعکس کند که طرف مقابل آن را فکر خود بداند نه فکر گوینده، زودتر انعطاف نشان می‌دهد چرا که انسان به افکار خود همچون فرزندان خود علاقمند است. درست به همین دلیل است که
قرآن مجید بسیاری از مسائل را به صورت سؤ ال و استفهام طرح می‌کند، تا جوابش را از درون فکر مخاطب بجوشد و آن را از خود بداند.
و به همین جهت وقتی مؤمنین را نهی می‌کند از مجادله با اهل کتاب، مگر آن مجادله که احسن و بهترین طرق مجادله باشد، از اهل کتاب جمعی را
استثناء می‌کند، و می‌فرماید مگر آن عده از اهل کتاب را که ستم کردند و مراد از ستم به قرینه سیاق این است که : آن اهل کتاب که شما می‌خواهید با او مجادله کنید معاند نباشد، و نرمی و ملاطفت در سخن را حمل بر ذلت و خواری نکند، که در این صورت مجادله به طریق احسن نیز فایده‌ای به حال آنان ندارد، چون هر چه بیشتر نرمی به خرج دهی، او خیال می‌کند این نرمی از بیچارگی و ضعف تو است، و یا می‌پندارد که می‌خواهی با این
خلق خوشت او را به دام بیندازی، و از راه حقش به راه
باطل ببری، این قسم افراد ظالمند، که مجادله هر قدر هم احسن باشد سودی نخواهد بخشید.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حسن خلق در مناظره».
