• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسن بن زید بن حسن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حسن‌بن زیدبن حسن بن علی بن‌ابیطالب علیه‌السلام، نواده امام حسن مجتبی علیه‌السلام و از مشاهیر هاشمیان در قرن دوم است.


از او با نسبتهای مدنی و هاشمی یاد شده
[۱] محمدبن حسن طوسی، رجال ‌الطوسی ص۱۷۹.    
و کنیه‌اش ابومحمد بوده است.
[۲] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ج۷، ص۳۲۴.    
[۳] ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
حسن‌بن زید در سال ۸۳ ولادت یافت.
[۴] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ج۸، ص۲۷۴.
مادرش کنیزی
[۵] ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
به ‌نام زُجاجَه و ملقب به رَقْرَق بود.
[۶] ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰.
پدرش مدتی متولی صدقات پیامبر اکرم بود.
[۷] ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.


با اینکه دختر حسن‌بن زید همسر سفّاح، خلیفه عباسی، بود و در دربار خلیفه می‌زیست، حسن می‌کوشید از دخالت در امور سیاسی خودداری کند. وی با اندیشه‌های بستگان علوی خود همدلی نشان می‌داد و نظر آنان را به منصور عباسی منتقل می‌کرد.
[۸] د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه


در جریان پیروزی دعوت و استقرار خلافت عباسیان، حسن‌بن زید از هواداران آنان بود.
[۹] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال ج۱۹، ص۲۳۰.
او اولین علوی بود که شعار عباسیان را برگزید و جامه سیاه پوشید.
[۱۰] ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.
او عباسیان را بر ضد فرزندان و نوادگان عمویش، حسن مثنّی، که عباسیان او را حبس کرده بودند، یاری می‌کرد،
[۱۱] ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۲۱ـ۵۲۲.
[۱۲] ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.
چنان‌که اخباری را که درباره محمدبن عبداللّه‌بن حسن و قیام وی به‌دست آورده بود، در اختیار منصور عباسی نهاد. ازاین‌رو، موسی بن عبداللّه‌بن حسن همیشه می‌گفت خداوندا خون ما را از حسن‌بن زید بخواه و انتقام ما را از او بگیر.
[۱۳] ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۱۴.
[۱۴] ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.
[۱۵] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال ج۱۹، ص۲۳۰.
پس از قیام محمدبن عبداللّه نیز عیسی بن موسی عباسی (سردار منصور) سر محمد را به همراه سرهای کشتگان دیگر توسط قاسم، فرزند حسن‌بن زید، برای منصور فرستاد و بشارت فتح داد. هنگامی که سر محمد نزد منصور رسید، حسن‌بن زید نزد منصور بود. سر را که دید، بر او سخت گران آمد اما از ترس منصور، حرفی نزد. سپس گفت ای کاش تن به اطاعت می‌داد و چنین نمی‌کرد که کشته شود.
[۱۶] ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۵۰.
پس از شکست قیام ابراهیم‌بن عبداللّه (۱۴۵)، برادر محمدبن عبداللّه، سر او را نیز نزد منصور فرستادند. او سر را پیش روی خود نهاد و بار عام داد. مردم بر او وارد می‌شدند و به ابراهیم و بستگانش بد می‌گفتند، تا اینکه حسن‌بن زید وارد شد. سر را به او نشان دادند، رخسار او دگرگون شد و گفت که ای امیرمؤمنان به‌خدا قسم او را کشتی در حالی که بسیار روزه‌دار و شب زنده‌دار بود. دوست نداشتم که گناه کشتن او را برعهده ‌گیری.
[۱۷] یعقوبی، تاریخ ج۲، ص۳۷۸ـ۳۷۹.


به روایت کلینی
[۱۸] کلینی، کافی ج۱، ص۴۷۳.    
حسن‌بن زید هنگامی که والی حرمین بود، به دستور خلیفه منصور خانه امام جعفر صادق علیه‌السلام را آتش زد و در و دهلیز خانه امام سوخت و امام خود را از آتش کنار کشید.

در سال ۱۵۰، منصور، حسن‌بن زید را به حکومت مدینه منصوب کرد.
[۱۹] طبری، تاریخ ج۸، ص۳۲
[۲۰] ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۹۳.


در سال ۱۵۵، منصور به او بدگمان شد و بر او خشم گرفت و او را از امارت مدینه عزل کرد و در بغداد به زندان افکند و اموال وی را مصادره کرد.
[۲۱] ابن‌سعد، طبقات البری ج۷، ص۵۴۳.
[۲۲] طبری، تاریخ ج۸، ص۴۹
[۲۳] ابن‌اثیر، ج۶، ص۸.
[۲۴] ابن‌اثیر، ج۶، ص۸۰.


مهدی عباسی، که ولیعهد بود، نهانی در نامه‌ای به عبدالصمدبن علی، حاکم جدید مدینه، نوشت که با حسن‌بن زید مدارا کند.
[۲۵] ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
مهدی پس از رسیدن به خلافت، حسن‌بن زید را از زندان آزاد کرد و اموالش را پس داد و او را مقرب خویش ساخت.
[۲۶] ابن‌اثیر، ج۶، ص۸۰.


در سال ۱۶۸، حسن‌بن زید به‌همراه مهدی عباسی عازم مکه شد، اما در جایی به‌نام حاجر، در پنج میلی مدینه، درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. او در زمان مرگ ۸۵ سال داشت.
[۲۷] ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
[۲۸] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ج۷، ص۳۲۴.    
[۲۹] ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰.
بنابر بعضی روایات تاریخی، پس از مرگ منصور در ۱۵۸، حسن‌بن زید در سرایی که جنازه منصور در آن بود، حضور یافت و سپس با موسی، پسر مهدی، به نیابت از مهدی، بیعت کرد.
[۳۰] طبری، تاریخ ج۸، ص۱۱۱-۱۱۲.
[۳۱] ابن‌اثیر، ج ۶، ص ۳۲ـ۳۳.
از این روایات چنین برمی‌آید که حداقل اندکی پیش از مرگ منصور، حسن‌بن زید از زندان آزاد شده بوده است.

نسل زیدبن حسن‌بن علی علیهم السلام فقط با پسرش، حسن، ادامه یافت.
[۳۲] ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰.
ابن‌حجر عسقلانی
[۳۳] ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب ج۲، ص۲۵۹.
بانویی به نام نَفیسه را، که مدفن او در مصر است، دختر حسن‌بن زید دانسته است.
[۳۴] ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰، که نفیسه را دختر زید دانسته است.
ابن‌سعد
[۳۵] ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲-۵۴۳.
و طبری
[۳۶] المنتخب من کتاب ذیل المذیل من تاریخ الصحابة و التابعین ج۱۱، ص۶۵۹.
از نُه پسرِ حسن‌بن زید نام برده‌اند. به‌گفته ابن‌عنبه،
[۳۷] ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰ به بعد.
از وی هفت پسر باقی ماند. حسن‌بن زید دختری به نام امّ‌کلثوم داشت که به همسری ابوالعباس سفّاح، اولین خلیفه عباسی، درآمد.
[۳۸] ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
[۳۹] طبری، تاریخ ج۸، ص۱۱۱-۱۱۲.

حسن‌بن زید به عباسیان متمایل بود.
[۴۰] ابن‌اثیر، ج ۶، ص۸۰.
وی، مانند بیشتر هاشمیان عباسی و طالبی، قائل به امامت امامان شیعه علیهم‌السلام نبود، اما به سه خلیفه نخست نیز اعتقادی نداشت.
[۴۱] شوشتری، ج۳، ص۲۴۸.


حسن‌بن زید را مردی صادق، فاضل، سخاوتمند
[۴۲] ابن‌اثیر، ج ۶، ص۸۰.
[۴۳] ابن‌حجر عسقلانی، تقریب التهذیب ص۲۳۸.
و در منابع رجالی اهل سنت، او را از ثقات شمرده‌اند.
[۴۴] ابن‌حِبّان، کتاب‌الثقات ج۶، ص۱۶۰.
شیخ‌طوسی (ص ۱۷۹) نام وی را در زمره اصحاب امام صادق علیه‌السلام درج کرده و مراد او از این تعبیر، صرفاً معاصرت است.
[۴۵] شوشتری، ج۱، ص۲۹.
او از راویان حدیث بوده و از پدرش و پسرعمویش (عبداللّه‌بن حسن) و دیگران روایت کرده است. برخی نیز از حسن‌بن زید روایت کرده‌اند، از جمله: محمدبن اسحاق‌بن یَسار، مالک‌بن اَنَس، ابن‌ابی ذِئب، ابن‌ابی زناد، وکیع، و پسرش اسماعیل‌بن حسن.
[۴۶] ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب ج۲، ص۲۵۸ـ۲۵۹.


• ابن‌حِبّان، کتاب‌الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت.
• ابن‌حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، چاپ صغیراحمد شاغف پاکستانی، (ریاض ? ۱۴۱۳).
• ابن‌حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
• ابن سعد، طبقات الکبری.
• ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب، چاپ محمدحسن آل‌طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
• خطیب بغدادی، تاریخ بغداد.
• طبری، تاریخ (بیروت).
• محمدبن حسن طوسی، رجال ‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
• کلینی، اصول کافی.
• عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، ۱۴۲۳.
• یعقوبی، تاریخ.

۱. ↑ محمدبن حسن طوسی، رجال ‌الطوسی ص۱۷۹.    
۲. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ج۷، ص۳۲۴.    
۳. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
۴. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ج۸، ص۲۷۴.
۵. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
۶. ↑ ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰.
۷. ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.
۸. ↑ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه
۹. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال ج۱۹، ص۲۳۰.
۱۰. ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.
۱۱. ↑ ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۲۱ـ۵۲۲.
۱۲. ↑ ابن‌عِنَبَه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.
۱۳. ↑ ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۱۴.
۱۴. ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۶۹.
۱۵. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال ج۱۹، ص۲۳۰.
۱۶. ↑ ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۵۰.
۱۷. ↑ یعقوبی، تاریخ ج۲، ص۳۷۸ـ۳۷۹.
۱۸. ↑ کلینی، کافی ج۱، ص۴۷۳.    
۱۹. ↑ طبری، تاریخ ج۸، ص۳۲
۲۰. ↑ ابن‌اثیر، ج۵، ص۵۹۳.
۲۱. ↑ ابن‌سعد، طبقات البری ج۷، ص۵۴۳.
۲۲. ↑ طبری، تاریخ ج۸، ص۴۹
۲۳. ↑ ابن‌اثیر، ج۶، ص۸.
۲۴. ↑ ابن‌اثیر، ج۶، ص۸۰.
۲۵. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
۲۶. ↑ ابن‌اثیر، ج۶، ص۸۰.
۲۷. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
۲۸. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ج۷، ص۳۲۴.    
۲۹. ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰.
۳۰. ↑ طبری، تاریخ ج۸، ص۱۱۱-۱۱۲.
۳۱. ↑ ابن‌اثیر، ج ۶، ص ۳۲ـ۳۳.
۳۲. ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰.
۳۳. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب ج۲، ص۲۵۹.
۳۴. ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰، که نفیسه را دختر زید دانسته است.
۳۵. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲-۵۴۳.
۳۶. ↑ المنتخب من کتاب ذیل المذیل من تاریخ الصحابة و التابعین ج۱۱، ص۶۵۹.
۳۷. ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطّالب فی انساب آل ابیطالب ص۷۰ به بعد.
۳۸. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری ج۷، ص۵۴۲.
۳۹. ↑ طبری، تاریخ ج۸، ص۱۱۱-۱۱۲.
۴۰. ↑ ابن‌اثیر، ج ۶، ص۸۰.
۴۱. ↑ شوشتری، ج۳، ص۲۴۸.
۴۲. ↑ ابن‌اثیر، ج ۶، ص۸۰.
۴۳. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تقریب التهذیب ص۲۳۸.
۴۴. ↑ ابن‌حِبّان، کتاب‌الثقات ج۶، ص۱۶۰.
۴۵. ↑ شوشتری، ج۱، ص۲۹.
۴۶. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب ج۲، ص۲۵۸ـ۲۵۹.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله حسن بن زید، شماره۶۱۴۵.    


رده‌های این صفحه : بنی هاشم | تاریخ خلفا | تراجم | خلفای عباسی | کارگزاران خلفای عباسی | نسب شناسی
جعبه ابزار