حرام‌خواری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حرام‌خواری از
رذائل اخلاقی متعلق به
قوه شهویه است.
مال حرام‌خوردن از نتایج
حب دنیا و
حرص بر آن است.
از صفات رذیله متعلقه به
قوه شهویه مال حرام‌خوردن و از آن اجتناب‌نکردن است و آن از نتایج
حب دنیا و
حرص بر آن است. و از مهم‌ترین هلاک کننده‌ها و بزرگ‌ترین موانع رسیدن به سعادات است. بیشتر کسانی که به هلاکت رسیده‌اند سببش آن بوده. و اکثر مردم که از فیوضات و سعادات محروم مانده‌اند به واسطه آن محروم شده‌اند مانعی از این محکم‌تر در راه توفیق نیست. و پرده‌ای از این مانع‌تر بر یاری
خدا نیست. و کسی‌که تامل کند می‌داند که: خوردن
حرام، بزرگ‌ترین حجاب است برای بندگان از رسیدن به درجه نیکان و مانعی است بسیار قوی جهت اتصال به عالم انوار. زیرا دل را از آن تیرگی و
ظلمت و
خباثت و
غفلت حاصل، و نفس انسانی به واسطه آن به پایین‌ترین درجات هلاکت و
ضلالت واصل می‌گردد.
«و هو الّذی انساها عهود الحمی و هو الّذی ا هواها فی مهاوی الضّلالة و الردی؛ عهد پروردگار به واسطه آن فراموش، و در چاه‌های گمراهی و سرگردانی با
شیاطین به سبب آن هم آغوش.» آری: دلی که از
لقمه حرام روئیده شده باشد کجا و قابلیت انوار عالم قدس کجا؟ و نطفه را که از مال مردم هم رسیده باشد با مرتبه عالی
انس با پروردگار چه کار؟ چگونه پرتو اشعه‌های عالم نور، به دلی تابد که بخار غذای حرام، آن را تاریک کرده؟ و کی پاکیزگی و صفا از برای نفس حاصل می‌شود در حالی که کثافات مال مشتبه آن را آلوده و چرک نموده باشد؟ و به همین جهت رهبران
دین و
احکام، و امنای
وحی خداوند تبارک و تعالی، از آن بر حذر داشته و به شدّت هر چه تمام‌تر از او منع نمودند.
از
حضرت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده است است که: «در
بیت المقدس فرشته‌ای هست که هر شب ندا می‌کند که: هر که بخورد چیزی را که حرام باشد، خدا از او نه قبول می‌فرماید مستحبی را، و نه واجبی را.» و نیز از آن سرور روایت شده است است که: «هر که باک نداشته باشد از اینکه هر جا مال را تحصیل کند، خدا هم باک ندارد که از هر دری او را وارد
جهنم کند.» و فرمود: «هر گوشتی که از حرام روئیده شود
آتش سزاوارتر است به آن.»
و نیز فرمود که: «هر که مالی از در آمد حرامی به دست آورد و به آن
صله رحم به جا آورد، یا
صدقه بدهد، یا در راه خدا
انفاق نماید، خداوند عالم، همه را جمع می‌کند، پس آن را داخل آتش می‌کند.» و فرمود: «هر که مالی از حرام کسب نماید، پس اگر آن را تصدّق کند از او قبول نمی‌شود. و اگر بگذارد آن را، توشه راه جهنم او می‌شود.» از
حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) روایت شده است است که: «هر گاه کسی مالی از غیر در آمد حلال به دست آورد و به‌وسیله آن
حج کند، چون گوید: «لبّیک، اللهم لبّیک» خطاب رسد که: «نه لبّیک و نه سعدیک.»
و در بعضی اخبار وارد شده است که: «چون
روز قیامت شود بنده‌ای را در نزد ترازوی اعمال نگاه دارد و از برای او اعمال حسنه مانند کوه‌های بزرگ باشد، پس او را در جایگاه محاسبه نگه می‌دارند و از او سؤال می‌کنند که: مال خود را از کجا به دست آورده و به چه مصرف رسانیده است؟ و رعایت عیال خود را چگونه نموده است؟ و حقوق ایشان را به جای آورده است یا نه؟ تا به واسطه این محاسبات، همه اعمال حسنه او تمام شود و هیچ از برای او باقی نماند. پس
ملائکه ندا می‌کنند که: «هذا الّذی اکل عیاله حسناته.» یعنی: این است آنچنان کسی‌که عیال او حسنات او را خوردند. و امروز به اعمال خود گرفتار آمد.» و وارد شده است که: «
زن و فرزندان آدمی در روز قیامت به او می‌آویزند و او را در موقف حضور پروردگار نگه می‌دارند و می‌گویند: پروردگارا حق ما را از این شخص بستان. به درستی‌که ما جاهل به احکام دین بودیم و او ما را
تعلیم نکرد. و غذای حرام به ما خورانید و ما عالم به آن نبودیم.» پس هر که خواهان نجات، و مشتاق رسیدن به سعادات باشد باید فرار کند از مال حرام.
همچنان که از شیر درنده و مار گزنده فرار می‌نماید. آه، آه از امثال این زمان، کجا این دست می‌دهد و حال اینکه حلالی جز آب باران و گیاه بیابان یافت نمی‌شود و آنچه که می‌بینی همه را دست عدوان حرام کرده. و
معاملات باطل آن را فاسد نموده. هیچ درهمی نیست مگر آنکه پی‌درپی دست‌های غاصبین به آن رسیده. و هیچ دیناری نیست مگر آنکه مکرر به کسی که از جمله ظالمین است در کیسه او داخل شده. بیشتر آب و زمین‌ها غصبی، و اکثر «چهار پایان» و حیوانات «غارت شده.» پس چگونه قطع به حلّیت غذایی حاصل می‌شود. افسوس، دریغا تاجری را نمی‌یابی مگر آنکه معامله او با اهل
ظلم و عدوان، و کارمند و کارگری را نمی‌بینی مگر اینکه مال او مخلوط است به اموال حاکم و پادشاه.
و خلاصه آنکه؛ حلال در امثال این زمان مفقود، و راه رسیدن به آن بسته است. و این آفتی است که خانه دین از آن ویران، و آتشی است که گلشن
ایمان از آن سوزان است. و چنین نیست که این مخصوص به این زمان باشد، بلکه ظاهر آن است که حال اکثر زمان‌ها چنین بوده. و از این جهت است که حضرت امام جعفر صادق (صلوات‌الله‌و‌سلامه) علیه فرمودند که: «خوراک بنده مؤمن در دنیا، خوراک، مضطرین است.» و با وجود همه این‌ها، باید طالب نجات مایوس نباشد از به دست آوردن حلال و دست و شکم خود را به هر غذائی آلوده نکند.
بدان که اموال بر سه قسم است:
حلال واضح. و حرام واضح. و مال مشتبه. و از برای هر یک از این‌ها درجات بسیار است، زیرا که: مال حرام اگر چه همه آن خبیث است و لیکن بعضی از بعضی خبیث‌تر است. چنانکه حرمت مالی که کسی به معامله فاسده بگیرد با وجود تراضی از یکدیگر، مثل حرمت مال یتیمی که به زور و ظلم گرفته شود، نیست.
و همچنین مال حلال، اگر چه همه آن خوب است و پاک، و لیکن بعضی از بعضی پاک‌تر است. و همه مال مشتبه،
مکروه است، و لیکن کراهت بعضی از بعضی دیگر شدیدتر است. پس همچنان که طبیب می‌گوید: شیرینی گرم است، و لیکن بعضی در درجه اول گرم است، و بعضی در درجه دوم، و بعضی سوم، و بعضی چهارم. همچنین است درجات حلال در
صفا و پاکی.
و درجات شبهه در کراهت، و اموال حرام، از سه قسم بیرون نیست:
اول آنکه: ذات آن حرام است، مثل
سگ و
خوک و خاک و امثال این‌ها.
دوم آنکه: به جهت صفتی که عارض آن شده حرام شده است، چون طعامی که به زهر مخلوط شده باشد.
سوم آنکه: به جهت نقص و خللی که در گرفتن و دادن مال هم رسیده. و از برای این، اقسام بسیار است، مثل اموالی که گرفته می‌شود به ظلم و
ستم و
غصب و دزدی و
خیانت در
امانت و مکر و
حیله و
خدعه و نیرنگ و
رشوه و
کم‌فروشی و
ربا، و غیر این‌ها از آنچه در کتب فقه مذکور است. و در خصوص هر یک ذم شدید رسیده. و این علم مقام بیان تفصیل آنها نیست. و چون بسیار اشتباه می‌شود در میان رشوه و
هدیه، در این مقام اشاره به بیان آنها می‌کنیم.
پس می‌گوییم بدان که: چیزی که به این اسم و رسم کسی به دیگری می‌دهد چند صورت است:
اول آنکه: کسی چیزی از برای بعضی برادران دینی خود بفرستد به قصد اظهار دوستی و
محبت، و محکم‌کردن پایه‌های
انس و
صحت. و هیچ غرض دیگر نداشته باشد. و شکی نیست که این هدیه است. و حلال است، خواه با آن قصد ثواب اخروی نیز داشته باشد یا نه.
دوم آنکه: مقصود او از فرستادن چیزی طمع مالی باشد، مثل اینکه فقیری هدیه از برای غنی، یا غنی از برای غنی دیگر بفرستد به جهت طمع عوض بیشتر، یا مساوی. و این نیز نوعی از هدیه است. و در حقیقت هبه‌ای است به شرط عوض. و هرگاه آنچه طمع و مورد نظر او بوده به جا آورد حلال است. همچنان که مقتضای ادله و مفاد بعضی از اخبار است. بلکه از بعضی اخبار مستفاد می‌شود که: اگر طمع او را هم به جا نیاورد حلال خواهد بود.
همچنان که روایت شده است است که:
اسحق بن عمّار به حضرت صادق (علیه‌السّلام) عرض کرد که: «مرد فقیری هدیه به جهت من می‌فرستد و مقصودش آن است که: من عوض به او بدهم، من هدیه او را می‌گیرم و چیزی به او نمی‌دهم، آیا از برای من حلال است؟ فرمود: بلی حلال است، و لیکن او را از عطا و بخشش محروم نکن و
احتیاط بیشتر، اجتناب است از قبول آن در صورت ندادن عوضی که در نظر دارد. و هرگاه عوضی را که می‌خواهد از مال آن شخص نباشد بلکه از اموالی باشد که مردم به او داده باشند، که به مصرف فقرا رساند، از قبیل
زکات و
خمس و امثال این‌ها و سایر وجوهات شرعی ظاهر کلام بعضی آن است که: اگر آن شخصی که هدیه فرستاده است به طمع گرفتن آن، مستحق باشد به طوری که اگر این هدیه را هم نمی‌فرستاد باز به او می‌داد، در این صورت گرفتن آن حلال است. ولی
احتیاط، اجتناب از قبول آن است مطلقا.
سوم آنکه: مقصود او از فرستادن، این باشد که: آن شخص در کار معینی
اعانت او کند. پس اگر آن کار، حرام یا
واجب باشد، آن هدیه نیست، بلکه رشوه است و گرفتن آن حرام است. و اگر آن عمل،
مباح باشد قبول هدیه آن ضرر ندارد.
چهارم آنکه: غرض او از فرستادن، تحصیل
دوستی و محبّت باشد، و لیکن در دوستی و محبّت او منظور این باشد که به واسطه مقام و مرتبه او به بعضی از خواسته‌های خود برسد و اگر این جاه و مرتبه از برای او نمی‌بود آن را نمی‌فرستاد. پس اگر غرض آن شخص رسیدن به خواسته‌های غیر شرعی باشد، شکی در رشوه بودن آنچه فرستاده، و حرمت آن نیست. و اگر رسیدن به مطلب مشروع باشد، یا غرض او معلوم نباشد، ظاهر آن است که: حرام نباشد. اگر چه قبول آن مطلقا خالی از کراهت نیست، زیرا که: هدیه‌ای است مشابه رشوه.
روایت شده است است که: «حضرت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) والی‌ای فرستادند که زکوة قبیله «ازد» را جمع نماید، چون مراجعت نمود بعضی از آنچه را که آورده بود برای خود نگاه‌داشت و گفت: این هدیه‌ای است که به من داده‌اند. حضرت فرمود که: اگر راست می‌گوئی چرا در خانه پدرت و خانه مادرت ننشستی تا هدیه از برای تو بیاورند؟ پس فرمود: چرا من هرگاه یکی از شما را به کاری منصوب می‌کنم می‌گویید این از شما و این هدیه من است، چرا در خانه مادرش نمی‌نشیند تا هدیه برایش بیاورند؟.» و بنابراین، سزاوار هر قاضی و والی و حاکمی، و غیر این‌ها از عمّال سلاطین آن است که: فرض کند خود را بی‌منصب و شغل، معزول از هر کار و بار، در خانه مادرش نشسته است آنچه به او در آن وقت عطا می‌کند حال هم اگر بفرستند بگیرد. و آنچه را که نمی‌فرستند از آن اجتناب کند.
ضد اجتناب‌نکردن از مال حرام، اجتناب و دوری از آن است. و آن یک معنی
ورع است. و معنی دیگر آن، نگاه داشتن خود است از همه ی گناهان و خودداری
نفس، از هر چه سزاوار نیست. و
تقوی نیز با ورع، یک معنی دارد. و آن نیز بر دو معنی اطلاق می‌شود.
پس ضد گرفتن مال حرام، ورع و تقوی است، به یک معنی که معنی خاص باشد. و اما ورع و تقوی به معنی اعم، ضدمعصیت است. و به هر حال شبهه نیست در اینکه ورع و تقوی، بزرگ‌ترین باعث شونده نجات و مهم‌ترین چیزی است که آدمی را به سعادات می‌رساند.
از حضرت پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم روایت شده است است که: «هر که ملاقات کند خدا را در حالتی که از اهل ورع باشد، خدای تعالی به او عطا می‌فرماید کل ثواب اسلام را.» و در بعضی از
کتب آسمانی وارد است که: «حق تعالی فرمود که: اما اهل ورع را من شرم می‌کنم که محاسبه ایشان را بکشم. و از
حضرت امام محمد باقر (علیه‌السّلام) روایت شده است است که: «نیست
شیعه ما مگر کسی که پرهیزکاری را رسم خود کند. و خدا را
اطاعت کند. پس بپرهیزید و عمل کنید به جهت امید آنچه در نزد خداست. نیست در میان خدا و میان کسی خویشی و قرابتی، دوست‌ترین بنده در نزد خدا پرهیزکارترین و مطیع‌ترین ایشان است.» و حضرت صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «کسی نمی‌رسد به آنچه در نزد خداست، مگر به ورع.»
و فرمود: «به درستی که: خدا ضامن شده است برای کسی که بپرهیزد از
معصیت او، اینکه او را از حالتی که دوست ندارد نقل کند به آن حالی که دوست دارد. و روزی او را برساند از جائی که گمان نداشته باشد.» و فرمود: «عمل کم با تقوی، بهتر است از عمل بسیار بدون تقوی.» و نیز از آن حضرت روایت شده است است که: «خدای تعالی هیچ بنده‌ای را منتقل نکرد از ذلّت معاصی به عزّت تقوی، مگر اینکه او را بی‌مال غنی گردانید. و بدون طایفه و قبیله عزیز کرد. و بی‌گشاده روئی به دلها نزدیک گردانید.» و از آنجا که خوردن مال حرام، و دوری نکردن از آن، باعث هلاکت، و رسیدن به
سعادت، متوقف بر تقوی و ورع می‌باشد و آدمی که در
دنیا هست محتاج به خوراک و پوشاک و مسکن و ماوی می‌باشد، اخبار بسیار در فضیلت تحصیل مال حلال وارد شده.
حتی اینکه حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود که: «طلب حلال، واجب است بر هر
مرد و زن
مسلمان و هر که داخل شب شود در حالتی که خسته باشد به جهت در آمد حلال، داخل شب شده است آمرزیده و فرمود که: «
عبادت، هفتاد جزء است، و افضل همه اجزاء، به دست آوردن در آمد حلال است.» و در حدیثی دیگر وارد است که: «عبادت، ده جزء است، نه جزء آن در طلب حلال است.» و فرمود که: «هر که از رنج دست خود بخورد چون برق جهنده از
صراط بگذرد»؛ «و هر که از
رنج دست خود بخورد خدا به نظر
رحمت به او نظر می‌کند، و هرگز او را
عذاب نمی‌کند»؛ «و هر که از رنج دست خود بخورد خدا درهای بهشت را بر روی او می‌گشاید، تا از هر دری که خواهد داخل
بهشت شود.»؛ «و هر که از رنج دست خود بخورد روز قیامت در شمار
پیغمبران خواهد بود، و مثل اجر پیغمبران خواهد گرفت.»؛ «و حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سلم هرگاه مردی را می‌دید و او را از او خوش می‌آمد می‌فرمود: آیا کسبی دارد؟ پس اگر می‌گفتند نه می‌فرمود از چشم من افتاد.
عرض می‌کردند: به چه سبب؟ می‌فرمود که: چون
مؤمن را کسبی نباشد به دین خود مدارا و معاش می‌کند.» و از آن حضرت روایت شده است است که: «هر که چهل روز حلال بخورد خدای تعالی دل او را روشن می‌کند، و چشمه‌های
حکمت را از دل او بر زبانش جاری می‌سازد.» روزی بعضی از
صحابه از آن جناب طلب کرد که: «از خدا بخواهد او را مستجاب الدعوه نماید. حضرت به او فرمود که: خوراک خود را پاک و حلال کن تا دعای تو مستجاب شود.»
حرام‌خواری
برکت را از مال می‌برد چنان چه از حضرت صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که فرمودند: کسی که مال را از راه غیرمشروع به دست آورد مسلط می‌شود بر او ساختمان و آب و گِل (تا مال او را تلف کند.) یعنی به خیالش می‌اندازد تا ساختمان بنا کند پس مال و
عمر خود را در آب و گلی صرف می‌کند که نه برای دنیای او نافع است نه آخرتش و مثل این که این قطعه از زمین مامور بوده مالش را ببلعد.
حرام‌خواری مانع قبولی عبادات می‌شود و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: هرگاه کسی
لقمه حرامی بخورد و جزء بدنش بشود تمام ملائکه آسمان‌ها و
زمین او را
لعنت می‌کنند. و نیز فرموده: که عبادت‌کردن با حرام‌خواری مانند بناکردن روی رمل است یعنی چنانچه بنای بدون شالوده‌ی محکمی خراب می‌شود و بناکننده از آن بی‌بهره است عبادت کسی هم که از حرام پرهیز نمی‌کند فایده‌ای نمی‌بخشد.
دعای خورنده حرام مستجاب نمی‌شود: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: کسی که
لقمه‌ی حرامی بخورد تا چهل شب نمازش قبول نمی‌شود و تا چهل روز دعایش مستجاب نمی‌شود و هر گوشتی که در بدن او روییده شود پس آتش به آن سزاوارتر است و همانا یک
لقمه هم گوشت را در بدن می‌رویاند. و نیز فرمود: کسی که دوست می‌دارد دعایش مستجاب شود، پس پاکیزه کند خوراک و کسب خود را. و خداوند به
عیسی بن مریم (علیه‌السّلام) فرمود: به ظلم‌کنندگان از
بنی‌اسرائیل بگو مرا نخوانید در حالی که مال حرام در تصرف شماست که اگر در آن حال مرا بخوانید شما را لعنت می‌کنم.
خوراکی که
انسان می‌خورد به منزله بذری است که در زمین ریخته می‌شود پس اگر آن خوراک پاکیزه و حلال باشد اثرش در قلب که به منزله سلطان بدن است از رقّت و صفا ظاهر می‌شود و از اعضا و جوارحش جز خیر ونیکی تراوش نمی‌کند. و اگر آن خوراک پلید و حرام باشد قلب را کدر و تیره نموده، در اثر
قساوت و ظلمت امید خیری به او نخواهد بود و پند و اندرز در او اثر نمی‌کند و سخت‌ترین مناظر رقّت‌بار او را متاثر نمی‌کند چنانچه
حضرت سیدالشهداء (علیه‌السّلام) به لشکریان پسر
سعد ضمن خطبه‌اش فرمود: شکم‌هایتان از حرام پر شده و بر دل‌هایتان مهر خورده، دیگر حق را نمی‌پذیرید. وای بر شما آیا انصاف نمی‌دهید آیا گوش فرا نمی‌دهید؟ بنابراین خوراک حرام قلب را سخت و تاریک نموده آن گاه از پذیرفتن و تسلیم به حق خودداری می‌کند و از هیچ‌اندرزی متاثر نمی‌شود.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حرام خواری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۲۹.
