حج از دیدگاه شیخ صدوق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیخ صدوق، در کتاب
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، سرفصلی را با عنوان «ثواب حج و عمره» گشوده و روایات فراوانی را در این زمینه نقل کرده است، و سرفصل دیگری نیز با عنوان «مجازات شخصی که
حج را ترک کرده» نیز در این
کتاب موجود است که در یکی از
روایات آن، چنین بیان شده است: «اگر شخصی بدون آن‌که
فقیر و مریض بوده یا از ستمگری در هراس باشد، عمداً حج را ترک کند، مانند یهودیان و مسیحیان از دنیا خواهد رفت».
بر این اساس از انصاف به دور است که ایشان را به عنوان فردی که نسبت به حج و لزوم انجام آن بی‌تفاوت می‌باشد، معرفی کرد؛ اما در ارتباط با پرسشتان، اگر این‌گونه شنیده‌اید که براساس روایات موجود در این کتاب،
زیارت هر قبرستانی که اندیشمندی از شیعیان در آن مدفون باشد، ثوابی بیش از حج دارد، باید بگوییم که چنین روایتی در این کتاب و هیچ کتاب معتبر دیگری از شیعیان وجود ندارد.
ابتدا، بیان این نکته ضروری است که
شیخ صدوق، در کتاب
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، سرفصلی را با عنوان «ثواب حج و عمره» گشوده و
روایات فراوانی را در این زمینه نقل کرده است،
و سرفصل دیگری نیز با عنوان «مجازات شخصی که
حج را ترک کرده» نیز در این کتاب موجود است که در یکی از روایات آ ن، چنین بیان شده است:
«اگر شخصی بدون آن‌که
فقیر و
مریض بوده و یا از ستمگری در هراس باشد، عمداً
حج را ترک کند؛ مانند
یهودیان و
مسیحیان از
دنیا خواهد رفت».
براین اساس از انصاف به دور است که ایشان را به عنوان فردی که نسبت به حج و لزوم انجام آن بی‌تفاوت می‌باشد، معرفی کرد.
اما در ارتباط با پرسشتان، اگر این‌گونه شنیده‌اید که براساس روایات موجود در این کتاب، زیارت هر قبرستانی که اندیشمندی از
شیعیان در آن مدفون باشد، ثوابی بیش از حج دارد، باید بگوییم که چنین روایتی در این کتاب و هیچ کتاب معتبر دیگری از شیعیان وجود ندارد؛ اما اگر نظرتان به روایاتی است که
زیارت امام حسین (علیه‌السلام) در
کربلا را برتر از
حج می‌داند، باید گفت: در کتاب ثواب
الاعمال و در سرفصل «ثواب من زار قبر الحسین (علیه‌السلام)»،
روایاتی وجود دارد که چنین زیارتی را معادل یا حتی برتر از
حج و عمره می‌داند و این موضوع، سبک پنداشتن حج نیست؛ بلکه به معنای ثواب بی‌شمار زیارت
امام حسین (علیه‌السلام) است، آن هم در زمانی که حاکمان ستمگر، تلاش بی‌اندازه‌ای در محو نام
حسین (علیه‌السلام) و زدودن پیام قیامشان از اذهان عمومی داشتند و زیارت مرقد ایشان، خطرات جانی و مالی فراوانی را برای شخص زائر به دنبال داشت؛ در حالی که چنین حساسیتی در غالب موارد، در ارتباط با موضوع حج وجود نداشت، و طبیعی است که در مقایسه
دو عمل با یک‌دیگر، با
فرض این‌که هر دوی آن‌ها جهت جلب
رضایت و خوشنودی
خداوند انجام شده باشد،
عملی ارزشمندتر خواهد بود که انجام آن دشوارتر است.
البته، نکاتی در این زمینه وجود دارد که نباید از آن
غفلت شود:
در هیچ کتاب معتبر شیعی نمی‌توانید روایتی را مشاهده کنید که مفهوم آن، سقوط
فریضه حج و عمره در پی زیارت یکی از
امامان معصوم (علیه‌السلام) باشد؛ بلکه برخی روایات، صریحاً اعلام می‌دارد که این‌گونه زیارات، بهانه‌ای برای خودداری از انجام حج نیست.
براین اساس اگر شخصی بارها و بارها به زیارت این پیشوایان بشتابد، اما با داشتن
استطاعت، از انجام حج خودداری کند، با
دین اسلام از
دنیا نخواهد رفت.
در دیدگاه شیعیان، ویژگی
قیام امام حسین (علیه‌السلام) و نیز تلاش‌های دیگر
معصومان (علیه‌السلام)، جلوگیری از گسترش خط
انحراف در آموزه‌های اسلامی بوده است؛ زیرا فعالیت‌هایی صورت می‌گرفت، تا ابتدا
شعائر اسلامی را از محتوا تهی کرده و سپس آن را از ریشه براندازند و اگر مبارزات این پیشوایان نبود، از
اسلام و مسلمانی، اثری بر جای نمی‌ماند، چه رسد به حج و مناسک آن. براین اساس ادامه انجام صحیح
فریضه حج نیز مدیون آنان است و یکی از راه‌های
قدردانی از این فداکاری‌ها، زیارت مراقد شریفشان می‌باشد.
اگر در روایاتی بر زیارت
امامان (علیه‌السلام) تأکید شده، اما مناسکی مشابه با حج، چون وقوف در
عرفات و
منا، سعی بین
صفا و مروه، هفت بار
طواف و... که در
قرآن بدان اشاره شده، در چنین زیاراتی در نظر گرفته نشده تا آن را رقیبی برای حج بپنداریم، بلکه تنها رعایت موازین شرعی و اصول اخلاقی است که می‌تواند
عاملی برای قبولی این زیارات باشد. همواره به یاد خدا بودن، برپا داشتن هرچه بیش‌تر
نماز،
صدقه و...، از جمله اصولی است که مورد پذیرش تمام فرقه‌های اسلامی است.
این اصول و موازین، در
روایات ما به عنوان
عامل قبولی زیارت امام حسین (علیه‌السلام) در نظر گرفته شده است.
در نهایت، خواهشمندیم به این پرسش، پاسخ دهید:
دو انسان مسلمان،
دو کردار نیک متفاوت را با تفاوت‌هایی انجام می‌دهند. یکی با وجود تمام خطراتی که او را
تهدید می‌کند و برای حفظ اصول دینی و
دفاع از حریم
اسلام و مسلمانی و جلوگیری از انحراف دین به دست
دنیاپرستان و قدرتمندان ستمگر، هر آن‌چه را در
اختیار دارد، به میدان آورده و در این راه از هیچ کوششی خودداری نمی‌ورزد. فرد دوم نیز با پرداخت بخش بسیار کوچکی از
ثروت خویش، با بهترین هواپیماها عازم حج شده، در مدرن‌ترین هتل‌ها اقامت گزیده و از عالی‌ترین خوراک‌ها بهره‌مند می‌شود و می‌داند که موقعیت اجتماعی او نیز بعد از برگشت، بسیار بهتر خواهد شد. (ما به هیچ وجه معتقد نیستیم که تمام حاجیان، دارای چنین خصوصیاتی می‌باشند و بیان این مثال، تنها به آن دلیل است که بدانیم با
اختلاف شرایط، می‌توان برخی
اعمال را برتر از
حج برشمرد.) به عقیده شما، کدام‌یک از این
دو نفر، شایسته
پاداش بیش‌تری از جانب
خداوند می‌باشند؟
پاسخ بدون
تعصب و پیش‌داوری شما به پرسش ما، پاسخ ما به پرسش شما نیز خواهد بود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حج از دیدگاه شیخ صدوق»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۳.
