جَهْد (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَهْد (به فتح جیم و سکون هاء) یا
جُهْد (به ضم جیم و سکون هاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای صعوبت، مشقّت و تلاش توام با رنج است.
واژه‌های
جهاد و
مجاهده نیز از همین ماده گرفته شده است.
جنگ را از آن جهت
جهاد گویند که تلاش توام با رنج است.
مجاهد نیز به معنی تلاش‌کننده و جنگ‌کننده است.
جِهاد (به کسر اوّل)
مصدر به معنای تلاش و نیز اسم به معنای جنگ است.
مشتقات
جَهْد که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
جاهِدُوا (به کسر هاء) به معنای جهاد نموده‌اند؛
جِهاداً (به کسر جیم) به معنای مبارزه، جهاد؛
الْمُجاهِدِینَ (به ضم میم، کسر هاء و دال) به معنای مجاهدان؛
جَهْدَ (به فتح جیم و سکون هاء) به معنای محکم؛
جُهْدَهُمْ (به ضم جیم، سکون هاء و فتح دال) به معنای طاقت و تلاش است.
جَهْد یا
جُهْد به معنای صعوبت و مشقّت است.
چنان‌که در
قاموس و
مفردات گفته است.
در
اقرب الموارد آن را تلاش توام با رنج معنی می‌کند.
صحاح طاقت (سختی) گفته است.
جِهاد:
مصدر است به معنی تلاش و نیز اسم است به معنی جنگ
و جنگ را از آن
جهاد گویند که تلاش توام با رنج است.
مجاهد به معنی تلاش کننده و جنگ کننده است.
بنابر اقوال گذشته معنای «فلانی
جهاد کرد» آن است که قدرت خود را به کار انداخت، متحمّل مشقّت گردید، تلاش توام با رنج کرد.
جامع همه اقوال قول اقرب الموارد است، پس
جهد و
جهاد یعنی تلاش توام با رنج است.
به مواردی از
جَهْد که در
قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَ الَّذِينَ هَاجَرُواْ وَ جَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أُوْلَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ) (كسانى‌كه ايمان آورده و كسانى كه هجرت كرده و در راه خدا
جهاد نموده‌اند، آن‌ها اميد به رحمت
پروردگار دارند و
خداوند آمرزنده و مهربان است.)
در
مجمع البیان ذیل این آیه می‌فرماید:
«جَاهَدْتُ الْعَدُوَّ» یعنی در جنگ با دشمن مشقّت را بر خود هموار کردم.
(وَ مَنْ جاهَدَ فَاِنَّما یُجاهِدُ لِنَفْسِهِ اِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ) «هر که تلاش کند و خود را به زحمت اندازد، فقط برای خویش تلاش می‌کند خدا از مردم بی‌نیاز است.»
(وَ ابْتَغُوا اِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَ جاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ) «به سوی
خدا وسیله جویید و در راه او تلاش کنید.»
(فَلا تُطِعِ الْکافِرِینَ وَ جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً کَبِیراً) (بنابراين از
کافران اطاعت مكن، و به وسيله
قرآن با آنان مبارزه و
جهاد بزرگى بنما.)
(وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ اَجْراً عَظِیماً) (و
مجاهدان را بر كسانى كه از
جهاد خوددارى كرده‌اند، با پاداش مهمّى برترى بخشيده است.)
(وَ اَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ اَیْمانِهِمْ.) «قسم یاد کردند به خدا قسم مؤکّد و محکم.»
یعنی آن‌چه می‌توانستند آن را محکم کردند.
راغب گوید:
سوگند یاد کردند و در آن‌چه قدرت داشتند کوشیدند.
طبرسی گفته: تقدیر این است
«جَهَدُوا جَهْدَ اَیْمَانِهِمْ» این تعبیر پنج بار در
قرآن مجید آمده و همه درباره بدکاران است.
(وَ جَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ ) (و در راه خدا آن‌گونه كه سزاوار او است
جهاد كنيد.)
باید دانست که افعال این مادّه در قرآن همه از باب مفاعله آمده است و آن به معنای تکثیر است نه بین الاثنین و تکثیر یکی از معانی مفاعله است علی هذا مثلا از (وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَ جِهادِهِ) سه تلاش استفاده می‌شود یکی از مادّه یکی از هیئت و یکی از «حَقَ جِهادِهِ» یعنی در راه خدا تلاش کنید تلاش بسیار شدید.
(الَّذِینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی الصَّدَقاتِ وَ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ اِلَّا جُهْدَهُمْ.) «آنان‌که راغبین از
مؤمنین در
صدقات را خرده می‌گیرند و نیز به کسانی که جز به اندازه طاقت و تلاش خود پیدا نمی‌کنند عیب می‌گیرند.»
مرحوم طبرسی در ذیل این آیه فرموده:
جُهْد (به ضمّ اوّل و فتح آن) هر دو به یک معنی و آن وادار کردن خود بر مشقّت است، از
شعبی نقل شده که
جَهْد (به فتح اوّل) در عمل و
جهد (به ضمّ اوّل) در قوت و طعام است
و از
قتیبی نقل است که
جهد (به فتح) مشقّت و به ضمّ
طاعت است.
آیه درباره
منافقان است که هم ثروتمندان را در دادن
زکات مسخره می‌کردند و هم دست‌تنگان را، این‌که فرموده:
(لا یَجِدُونَ اِلَّا جُهْدَهُمْ) یعنی جز تلاش خود چیزی پیدا نمی‌کنند قهرا کمک مالی آن‌ها در راه
اسلام کم است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «جهد»، ج۲، ص۷۷-۷۸.
