جَنَّت (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَنَّت (به فتح جیم
و نون مشدد) از
واژگان قرآن کریم به معنای باغ
و بهشت در
آخرت است.
جمع آن جنات است.
از بهشت
و محلّ زندگی متقین در
روز قیامت به لفظ جنّت
و جنّات تعبیر شده است.
به
نظر می‌آید که این تعبیر
و نام‌گذاری برای تشبیه به جنّات دنیاست که تفهیم آن آسان شود وگرنه جنّات آخرت را نمی‌توان با باغ‌های دنیا مقایسه کرد.
در
قرآن جنت با توصیفاتی مانند دارای نهرهایی تغییرناپذیر
و فاسد نشدنی، وسعت بهشت به اندازه وسعت آسمان‌ها
و زمین، خوردنی‌های دائمی
و همیشگی، عیش پسندیده، دوام نعمت‌ها، عدم وجود ترس
و حزن در جنت، وصف شده است.
جَنَّت به معنی باغ
و بهشت است.
به مواردی از
جَنَّت که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ اَصابَها وابِلٌ.) «همچون باغی که در بلندی است
و باران تند
و درشت دانه به آن رسیده است.»
جمع آن جنّات است مثل:
(کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ.) (چه بسيار باغ‌ها
و چشمه‌ها كه به جاى گذاشتند.)
(وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ.) (كسانى كه ايمان آورده
و كارهاى شايسته انجام داده‌اند در باغ‌هاى سرسبز بهشتند.)
معرّف با الف
و لام آمده است ولی «
الجنّة» با الف
و لام عهد درباره بهشت زیاد است. لازم نیست درباره علم به غلبه بودن
و یا وصف بودن آن، برای بهشت بحث شود، امّا لازم است ببینیم قرآن بهشت آخرت را چگونه معرّفی می‌کند.ناگفته نماند از بهشت
و محلّ زندگی اتقیا (
متقیان) در
روز قیامت به لفظ جنّت
و جنّات تعبیر آمده
و بیشتر از هر صفت درباره آن
(تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ) ذکر شده است.
به
نظر می‌آید که این تعبیر
و نام‌گذاری برای تشبیه به جنّات دنیاست که تفهیم آن آسان شود وگرنه جنّات آخرت را نمی‌توان با باغ‌های دنیا مقایسه کرد، قابل دقّت است که «جنّات» درباره آخرت همیشه نکره آمده است یعنی: جنّات به خصوصی؛
و تنها در آیه فوق آمده است.
(مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیها اَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ اَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ. وَ اَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ اَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی وَ لَهُمْ فِیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ.) وصف بهشتی که به پرهیزکاران وعده شده چنین است: «در آن نهرهایی است از آب تغییرناپذیر،
و نهرهایی از شیر که طعم آن تغییر نیافته
و نهرهایی از خمر که برای نوشندگان لذّت است
و نهرهایی از عسل صاف شده
و برای آنهاست در آن جنّت از همه میوه‌ها
و چاره‌سازی از
پروردگارشان.»
آب
و شیر بی‌تغییر
و همیشه تازه می‌رساند که جنّت آخرت دارای تغییر
و تبدیل
و فساد نیست
باکتری و مخمّرها در آن وجود ندارند
و از کهولت خبری نیست
و شیر
و عسل
و خمر، نهر، نهر است
و از تمام میوه‌ها در اختیار آنان گذاشته شده است، پیداست که این با جنّات دنیا قابل مقایسه نمی‌باشد.
(وَ سارِعُوا اِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْاَرْضُ اُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ) (
و شتاب كنيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان؛
و بهشتى كه وسعت آن، آسمان‌ها
و زمين است؛
و براى پرهيزگاران آماده شده است.)
(سابِقُوا اِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْاَرْضِ اُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ.) (به پيش تازيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان
و بهشتى كه پهنه آن مانند پهنه آسمان
و زمين است
و براى كسانى كه به خدا
و پيامبرانش ايمان آورده‌اند؛ آماده شده است.)
در این دو
آیه وسعت بهشت وسعت آسمان‌ها
و زمین ذکر شده، به مضمون آیه اوّل روز قیامت آسمان‌ها
و زمین همه تبدیل به بهشت شده
و جزء آن خواهند بود پس بهشت یا نامتناهی است
و یا عرض
و طول آن را جز خدا کسی دانا نیست.
(مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ اُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها تِلْکَ عُقْبَی الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ عُقْبَی الْکافِرِینَ النَّارُ) (وصف بهشتى كه به پرهيزگاران وعده داده شده، اين است كه نهرها از پاى درختانش جارى است، ميوه‌هاى آن هميشگى،
و سايه‌اش دائمى است؛ اين سرانجام كسانى است كه پرهيزگارى پيشه كردند؛
و سرانجام كافران، آتش دوزخ است.)
(قُلْ اَذلِکَ خَیْرٌ اَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ... لَهُمْ فِیها ما یَشاؤُنَ خالِدِینَ کانَ عَلی رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُلًا) (اى پيامبر! بگو: «آيا اين بهتر است يا بهشت جاويدانى كه به پرهيزگاران وعده داده شده؟....هر چه بخواهند در آن جا برايشان فراهم است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ اين وعده‌اى است مسلّم كه پروردگارت بر عهده گرفته است.)
نظیر این آیات در قرآن مجید بسیار است، این آیات مبیّن آن است که خوردنی بهشت دائمی است
و تمام شدنی نیست
و بهشت همیشگی است
و اهل بهشت هر چه بخواهند در اختیار دارند جمله
(لَهُمْ فِیها ما یَشاؤُنَ... لَهُمْ ما یَشاؤُنَ) پنج بار درباره بهشت تکرار شده
و یازده بار جَنَّاتِ عَدْنٍ (بهشت‌های جاودان) آمده است.
(فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ. فِی جَنَّةٍ عالِیَةٍ. قُطُوفُها دانِیَةٌ) (او در يک زندگى كاملًا رضايتبخش قرار خواهد داشت، در بهشتى عالى، كه ميوه‌هايش در دسترس است.)
(فِی جَنَّةٍ عالِیَةٍ. لا تَسْمَعُ فِیها لاغِیَةً فِیها عَیْنٌ جارِیَةٌ، فِیها سُرُرٌ مَرْفُوعَةٌ وَ اَکْوابٌ مَوْضُوعَةٌ وَ نَمارِقُ مَصْفُوفَةٌ وَ زَرابِیُّ مَبْثُوثَةٌ) (در بهشتى عالى جاى دارند، كه در آن سخن بيهوده‌اى نمى‌شنوند. در آن چشمه‌اى جارى است، در آن تخت‌هاى زيباى بلندى است،
و قدح‌هايى از شراب طهور نهاده شده،
و بالش‌ها
و پشتی‌هایی كه در كنار هم چيده شده،
و فرش‌هاى فاخر گسترده.)
آیات شریفه در تعریف بهشت آخرت و نعیم آن است و از عیش پسندیده آن خبر می‌دهند.
(یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِیها نَعِیمٌ مُقِیمٌ) (پروردگارشان آنها را به رحمتى از ناحيه خود،
و خشنودى خويش،
و باغ‌هاى بهشتى بشارت مى‌دهد كه در آن، نعمت‌هاى پايدار دارند.)
این آیه از دوام نعمت بهشتی خبر می‌دهد
و اینکه نعمت آن وافر
و همیشگی است. مخفی نماند اگر بخواهیم راجع به جنّت آخرت به طور تفصیل سخن بگوئیم باید صدها آیه نقل
و ترجمه نمائیم، فرق بسیار اهمّ نعمت
و لذّت دنیا
و آخرت آن است که نعمت‌های دنیا فانی
و ناپایدار
و زود گذر است
و با ادامه آن
و عادت شدن موقعیّت خود را از دست می‌دهد ولی نعمت آخرت ابدی است
و اصلا نقصان
و تغییر در آن نیست، این است فرق اساسی این سرا
و آن سرا.
در تعریف زندگی آخرت می‌خوانیم:
(ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا اَنْتُمْ تَحْزَنُونَ) (داخل بهشت شويد، كه نه ترسى بر شماست
و نه اندوهگين مى‌شويد.)
دنیایی فرض کنید که در آن اندوه فعلی
و خوف از آینده وجود نداشته باشد، این زندگی در
دنیا میسّر نیست زیرا آدمی همواره نقصان فعلی دارد که سبب اندوه اوست
و ترس از آینده
و زوال نعمت
و مرگ
و تصادف‌ها دارد
و آن باعث خوف اوست. تنها زندگی آخرت است که در آن از لحاظ حال نقصان
و اندوه
و از لحاظ آینده خوف
و زوال
و کم شدن نیست جمله فوق چندین بار در قرآن تکرار شده است آنچه راجع به دنیا باشد مشروط است زیرا در دنیا از خوف
و حزن فراری نیست
و آنچه درباره آخرت است مطلق
و بی‌قید می‌باشد زیرا در بهشت مطلقا اندوه
و ترسی وجود ندارد
و ممکن است تمام آنها را که جمعا چهارده بار است راجع به
آخرت دانست به
المعجم المفهرس «خوف» رجوع شود،
.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «جنت»، ج۲، ص۷۴-۷۷.
