جویریه (دانشنامه‌حج)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جُویریه همسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و از راویان احادیث شیعه بود. در نبرد
بنی‌مصطلق، جویریه به
اسارت مسلمانان در آمد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از دریافت
فدیه، اسیران و نیز جویریه را آزاد کرد و سپس او را به ازدواج خود درآورد. وی در سال
۵۶ق یا
۵۰ق در سن ۶۵ سالگی از دنیا رفت و در
بقیع مدفون شد.
جویریه، دختر
حارث بن ابی‌ضرار، رئیس طائفه بنی‌مُصطلق از
قبیله خزاعه، بود.
نام اصلی او را بَرّه گفته‌اند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، پس از ازدواج با او، وی را جویریه (مصغر جاریه) نامید.
با توجه به سن ۲۰ سالگی وی هنگام ازدواج با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
زمان تولدش دو سال پیش از
بعثت بوده است.
بنی‌مصطلق از هم‌پیمانان
قریش بود. پدر جویریه در سال
پنجم هجری قمری درصدد تدارک نیرو، برای حمله به
مدینه برآمد که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از اطلاع، پیش‌دستی کرد و در نبردی که به بنی‌مصطلق یا مُریسیع شهرت یافت، اقدام آنان را خنثی کرد.
همسر جویریه،
مُسافع بن صفوان یا
صفوان بن مالک، در این نبرد کشته شد.
جویریه که ۲۰ سال داشت
به اسارت مسلمانان درآمد.
به روایت
ابن هشام، پدر جویریه، به اتفاق چند نفر از بزرگان، با به همراه داشتن شترانی برای فدیه آزادی اسیران، به مدینه آمده و پس از گفت‌وگو با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمان شدند.
آن حضرت نیز جویریه را آزاد کرد و سپس او را از پدرش خواستگاری و با مهریه‌ای معادل ۴۰۰
درهم، او را در سال پنجم، به ازدواج خود درآورد.
بنا به نقلی، حارث پس از قبول
اسلام، از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درخواست کرد دخترش را آزاد نماید و آن حضرت جویریه را میان ماندن یا بازگشت نزد خانواده‌اش مخیر کرد. پس جویریه ماندن نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را ترجیح داد.
به روایتی، وی پیش از اسارتش در خواب دید که ماه (یا آسمان) از یثرب به سمت او آمده است.
بنا به روایت
عایشه، پس از تقسیم
غنایم بنی‌مصطلق، جویریه سهم
ثابت بن قیس انصاری و پسرعمویش گردید. آنان نیز آزادی جویریه را به پرداخت نُه
اوقیه (واحد‌اندازه‌گیری نقره) منوط کردند. جویریه که خود را از پرداخت این مبلغ ناتوان می‌دید، نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفت و پس از معرفی خود، از او کمک خواست. آن حضرت هزینه آزادی او را بر عهده گرفت و به او پیشنهاد ازدواج داد که جویریه پذیرفت. در پی آن، انصار همه اسرای بنی‌مصطلق را آزاد کردند.
برخی آزادی اسیران بنی‌مصطلق را مهریه جویریه دانسته‌اند. از این رو عایشه جویریه را با برکت‌ترین زن معرفی کرده است.
حجره جویریه، پس از حجره زینب بنت جحش، در امتداد شمالی محراب تهجد
مسجدالنبی قرار داشت.
اطلاعات اندکی درباره روابط جویریه با برخی زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) موجود است. زیبایی جویریه
حسادت برخی همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به دنبال داشت تا بدانجا که ناخشنودی خود را از این ازدواج اعلام می‌کردند.
برتری‌طلبی برخی زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نسبت به جویریه و سخن آنان به او که پیامبر تو را به بردگی گرفته،
شاهد این ماجراست. ضمن آن که ملزم شدن جویریه، به رعایت ویژه زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که در
آیه حجاب بیان شده بود،
مؤید ازدواج رسمی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با اوست. جویریه همانند دیگر
همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، پس از مصالحه آن حضرت با یهودیان خیبر، سالیانه هشتاد وَسَق خرما و بیست وَسَق جو (یا گندم) دریافتی داشت.
برخی با استناد به روایتی غیر مشهور و غیر معتبر از ابن ابی‌رزین، جویریه را از جمله زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دانسته‌اند که با ناراحت کردن آن حضرت، سبب نزول آیه ۵۱
سوره احزاب شدند.
این در حالی است که گزارش‌های تاریخی تصویر مثبتی از او ارائه کرده‌اند. از این رو بعید به نظر می‌رسد رفتار جویریه مایه ناراحتی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شده باشد. ذیل آیات ۲۸-۲۹ سوره احزاب
نیز از جویریه یاد شده که خواسته او از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یک چادر بوده است.
مطابق اخباری، این سخنان پس از آن مطرح شد که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) طلا، جواهرات و گنج آل ابی‌حقیق نضیری را که در نبرد خیبر، در سال
هفتم ق، به دست آورده بود قسمت کرد و سهمی از آن را برای همسران خود در نظر نگرفت.
اطلاع دیگری از زندگی جویریه در عصر نبوی، از جمله حضور او در
حجة الوداع در دست نیست. اما با توجه به گزارشی که از حضور همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حجة الوداع ارائه شده، به نظر می‌رسد که وی نیز حضور داشته است. خلیفه دوم، در سال
بیستم هجری قمری، زمانی که دیوان را تدوین می‌کرد، سهم جویریه را ۶۰۰۰ درهم تعیین کرد که نسبت به برخی زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کمتر بود؛ زیرا سهم یک اسیر جنگی را با سهم دختر ابوبکر یکسان نمی‌دانست.
بنا به گزارش دیگری، عمر برای زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ۱۰/۰۰۰
دینار تعیین کرد؛ ولی سهم جویریه،
صفیه و
میمونه را کمتر دانست که عایشه، با استناد به سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، از عمر خواست میان زنان پیامبر تفاوتی قائل نشود.
برخی نیز گفته‌اند که سهم او، همچون سهم دیگر زنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ۱۲/۰۰۰ دینار تعیین شد.
جویریه در سال ۵۶ق، در عصر
معاویه از دنیا رفت و والی اموی مدینه،
مروان بن حکم، بر او نماز گزارد؛ عموم مورخان این گزارش را ترجیح داده‌اند.
در گزارشی دیگر از آن‌ها، وی در سال ۵۰ق و در ۶۵ سالگی از دنیا رفته است.
با توجه به گزارشی که قبور همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در بقیع در کنار هم می‌داند،
قبر جویریه نیز در آنجاست.
جویریه راوی حدیث بود.
عبید بن سباق،
ابن عباس،
مجاهد،
بخاری و
مسلم از وی روایت کرده‌اند.
بر پایه روایتی، درباره فضایل جویریه، وی یک بار از صبح تا ظهر به ذکر مشغول بود که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، پس از آگاهی از این امر، ذکری خاص به وی آموخت.
روایت دیگری از روزه‌داری او، در ایام غیر
ماه رمضان، خبر می‌دهد
که می‌توانند بیانگر روحیه عبادی وی باشند.
(۱) آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
(۲) الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶-۴۱۳ق)، تحقیق مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
(۳) الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر (۳۶۸-۴۶۳ق)، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
(۴) اسد الغابه فی معرفة الصحابه، علی بن محمد بن الاثیر (۵۵۵-۶۳۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
(۵) انساب الاشراف، احمد بن یحیی البلاذری (م،۲۷۹ق)، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۶) الانساب، عبدالکریم السمعانی (م،۵۶۲ق)، مجلس دائرة المعارف العثمانية، حیدرآباد، ۱۳۸۲ق.
(۷) البدایة و النهایة فی التاریخ، اسماعیل ابن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، دار الفكر.
(۸) تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۹) تاریخ بغداد، احمد بن علی الخطیب البغدادی (م،۴۶۳ق)، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
(۱۰) تاریخ خلیفة بن خیاط، خلیفة ابن خیاط (م،۲۴۰ق)، تحقیق دكتر سهيل زكار، بیروت، دار الفكر، ۱۴۱۴ق.
(۱۱) التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفه، شمس‌الدین محمد بن عبدالرحمن السخاوی (م،۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
(۱۲) تفسیر ابن ابی‌حاتم (تفسیر القرآن العظیم)، عبدالرحمن بن محمد بن ابی‌حاتم (م،۳۲۷ق)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، ۱۴۱۹ق.
(۱۳) تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (م،۳۰۷ق)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
(۱۴) تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن)، منصور بن محمد السمعانی (م،۴۸۹ق)، به کوشش یاسر ابراهیم و غنیم بن عباس، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۸ق.
(۱۵) تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، یوسف بن عبدالرحمن المزی (م،۷۴۲ق)، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۹۸۵م.
(۱۶) جمهرة انساب العرب، علی بن احمد بن حزم (۳۸۴-۴۵۶ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۱۷) دلایل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعه، احمد بن الحسین البیهقی (م،۴۵۸ق)، به کوشش عبدالمعطی امین قلعه‌جی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.
(۱۸) رحلة المکناسی، محمد بن عبدالوهاب المکناسی (م۱۲۱۳ق)، به کوشش بوکبوط، بیروت، ابوظبی، المؤسسة العربیه، دار السویدی، ۲۰۰۳ م.
(۱۹) روض الجنان، ابوالفتوح رازی (م،۵۵۴ق)، به کوشش محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
(۲۰) سنن ابی داود، ابوداود سلیمان بن الاشعث (م،۲۷۵ق)، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
(۲۱) سیر اعلام النبلاء، شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی (م،۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
(۲۲) السیرة النبویة (م،۲۱۳ یا ۲۱۸ق)، به کوشش محمد محيی‌الدين عبدالحميد، قاهره، مكتبة محمدعلی صبيح وأولاده.
(۲۳) البدایة و النهایه، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۶ق.
(۲۴) صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان، علی بن بلبان الفارسی (م،۷۳۹ق)، به کوشش شعیب الارنووط، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۱۴ق.
(۲۵) الطبقات الکبری، محمد بن سعد (م،۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
(۲۶) فتوح البلدان، احمد بن یحیی البلاذری (م،۲۷۹ق)، تصحیح صلاح‌الدین منجد، قاهره، مکتبة النهضة المصریه، ۱۹۵۷م.
(۲۷) المصنّف فی الاحادیث و الآثار، عبدالله بن محمد بن ابی‌شیبه (م،۲۳۵ق)، به کوشش سعید محمد اللحام، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
(۲۸) المصنّف، عبدالرزاق الصنعانی (م،۲۱۱ق)، به کوشش حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت، المجلس العلمی، ۱۳۹۰ق.
(۲۹) المعرفة و التاریخ، یعقوب بن سفیان الفسوی (م،۲۷۷ق)، به کوشش العمری، بیروت، الرساله، ۱۴۰۱ق.
(۳۰) المغازی، محمد بن عمر الواقدی (م،۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
(۳۱) النسب و القرابة فی المجتمع العربی قبل الاسلام، محمد سعید، بیروت، دار الساقی، ۲۰۰۶م.
•
مهران اسماعیلی، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله "جُویریه"، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۹/۱۷.
