جَهْر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَهْر (به فتح جیم و سکون هاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای آشکار شدن و آشکار کردن است، اعمّ از آن‌که به وسیله دیدن باشد یا شنیدن.
مشتقات
جَهْر که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
جَهْراً (به فتح جیم و سکون هاء) به معنای آشکار؛
جَهَرَ (به فتح جیم و هاء) به معنای آشکار؛
جِهاراً (به فتح جیم) به معنای صداى بلند؛
تَجْهَرُوا (به فتح تاء، هاء و سکون جیم) به معنای بلند صدا زدن؛
تَجْهَرْ (به فتح تاء، هاء و سکون جیم) به معنای آشكارا سخن بگويى؛
الْجَهْرَ (به فتح جیم و سکون هاء) به معنای آشکار کردن گفتار؛
جَهْرَةً (به فتح جیم و سکون هاء) به معنای آشکار شده است.
جَهْر به معنای آشکار شدن و آشکار کردن است:
اعمّ از آن‌که به وسیله دیدن باشد یا شنیدن، مثل
(یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً) که به وسیله دیدن است.
مثل
(سَواءٌ مِنْکُمْ مَنْ اَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَبِهِ) که به وسیله شنیدن است پس جهر هم قولی است و هم فعلی.
جهرة اسم است به معنی آشکار شده است.
به مواردی از
جَهْر که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْراً) (و او پنهان و آشكار از آن، انفاق مى‌كند.)
(سَواءٌ مِنْکُمْ مَنْ اَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ) (كسانى از شما كه به طور پنهان سخن بگويند، يا آشكار، براى او يكسان است.)
در
اقرب الموارد آمده:
«جَهَرَ الصَّوْتَ جَهْراً وَ جِهَاراً: اَعْلَاه.» و اگر از این سخن تنزّل کنیم باید بگوییم که «جهر» مطلق و به هر یک از صدای بلند و صدای عادی شامل است و با موارد و قرائن می‌توان پی‌برد که آیا صدای بلند و فریاد مراد است یا صدای عادی مثلا در این آیه
(سَواءٌ مِنْکُمْ مَنْ اَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ) صدای عادی و در آیات فوق صدای بلند مراد است.
به نظر می‌آید که جهر قولی، آشکار شدن معمولی نیست بلکه شبیه به فریاد است. درباره دعوت
حضرت نوح (علیه‌السّلام) هست:
(ثُمَّ اِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهاراً ثُمَّ اِنِّی اَعْلَنْتُ لَهُمْ وَ اَسْرَرْتُ لَهُمْ اِسْراراً) (سپس من آن‌ها را با صداى بلند به اطاعت فرمان تو دعوت كردم، سپس آشكارا و نهان حقيقت
توحید و ايمان را براى آنان بيان داشتم.)
مقابله جهار با اعلان مبیّن بودن جهار به معنی فریاد است یعنی آن‌ها را با صدای بلند و علنی و پنهانی دعوت کردم، و از آیه کریمه:
(وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ) (و او را بلند صدا نزنيد آن‌گونه كه بعضى از شما در برابر بعضى بلند صدا مى‌كنند.)
(وَ إِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفَى) (اگر آشكارا سخن بگويى يا پنهان، او اسرار پنهانى و پنهان‌تر از آن را نيز مى‌داند.)
)
در
مجمع البیان ذیل این آیه فرموده:
(الْجَهْرُ رَفْعُ الصَّوْتِ) جهار را نیز در
سوره نوح فریاد گفته است.
(وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا) «نمازت را با صدای بلند و با صدای بسیار آهسته مخوان میان این دو راهی اختیار کن.»
خفوت به معنی آرامی است.
در
صحاح گوید:
«خَفَتَ الصَّوْتُ خُفُوتاً: سَکَنَ» امام علی (علیه‌السلام) در
نهج البلاغه فرموده:
«لِیَعِظَکُمْ هُدُوِّی وَ خُفُوتُ اِطْرَاقِی وَ سُکُونِ اَطْرَافِی» «تا نصیحت کند شما را بی حرکت بودنم و آرامی اطرافم.»
که به نقل
محمد عبده مراد از اطراف چشم‌های آن حضرت است.
علی هذا خفوت در کلام آهستگی شدید است و با این قرینه می‌شود فهمید که مراد از
«لا تَجْهَرْ» صدای بلند است. میان صدای بلند و آهسته شدید، مراتب بسیار است لذا در فهم موارد جهر و اخفات در نمازها احتیاج به روایات داریم و «
(وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلًا)» مجمل است و اگر
روایات نبود از آن تخییر مستفاد می‌شد ولی جهر و اخفات در
نماز چنان‌که فقها گفته‌اند عزیمت است.
(لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ اِلَّا مَنْ ظُلِمَ) «
خدا آشکار کردن گفتار بد را دوست نمی‌دارد مگر از کسی که ستم دیده است.»
آیه دلیل آن است که مظلوم حق دارد از خود دفاع کند و ظلم ظالم را اظهار نماید و آن از موارد
غیبت و اشاعه فحشاء نیست.
«هرگز به تو
ایمان نیاوریم تا خدا را آشکارا ببینیم.»
طبرسی در ذیل آیه گوید رؤیت ممکن است در خواب و یا با قلب باشد و چون فرموده
«جَهْرَةً» فقط دیدن با چشم است.
یعنی
یهود می‌گفتند: باید خدا را مانند یک چیز مادّی ببینیم.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «جهر»، ج۲، ص۷۹-۸۰.
