جمیله حمدانیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جمیله حمدانیه، دختر
ناصرالدوله حسن بن عبدالله بن حمدانی امیر موصل، مادرش فاطمه کُرد دختر احمد بود. وی از جمله زنانی است که در ارجمندی و پاکدامنی و زیبایی شهرت داشت. او در سفرحج خود خدمات و بخشش‌هایی داشت که ضرب‌المثل شده است.
جمیله، دختر ناصرالدوله ابی‌محمد حسن ابن حمدان، از امرای
موصل است.
نام مادرش را فاطمه، دختر احمد کردی، ثبت کرده‌اند.
آل حمدان خاندانی عرب‌تبار، از قبیله تغلب و شیعه‌مذهب، بودند که در اواخر قرن سوم هجری، نخست دولتی به مرکزیت موصل و پس از آن امارتی در حلب تاسیس کردند که حدود یک قرن دوام آورد.
مطابق گزارشی، آنان از ثروتمندترین فرمانروایان مسلمان بودند.
جمیله را به
زهد،
عبادت و نیز جمال و کرم و عقل ستوده‌اند.
از زندگی وی، جز سفر حج و انفاقات گسترده وی، اطلاعی در دست نیست. او در سال
۳۶۶ق همراه برادرانش، ابراهیم و هبة الله (امیر حران از سوی سیف‌الدوله حمدانی)،
به سفر
حج رفت و حج او در تجمل و کارهای خیر، ضرب‌المثل شد
و به عنوان «عام جمیله» مشهور گردید.
بر اساس گزارشی، سفر او از
بغداد، در قالب کاروانی که ۴۰۰ زن کجاوه‌نشین و آراسته به زر و زیور داشت، انجام شد؛ به گونه‌ای که کجاوه او برای دیگران قابل شناسایی نبود.
در گزارش اغراق‌آمیزی، کاروان او ده هزار
شتر داشت و ۱۰۰۰
زن همراه او بود.
اقدامات جمیله در
مکه را چنین برشمرده‌اند: نثار ده هزار
دینار به
کعبه به محض مشاهده بیت الله الحرام،
آزادی ۳۰۰
غلام و ۲۰۰
کنیز،
پذیرایی از اهل موسم با شربت سویق طبرزد (
انگور) و یخ،
تقسیم ۲۰۰۰۰ دینار میان مجاوران مکه، توزیع البسه به تعداد ۵۰،۰۰۰،
دادن خلعت به مردم به مبلغ ۵۰۰۰۰ دینار و رفع نیازهای ساکنان آن شهر و به
عقد هم در آوردن دختران و پسران علوی در مکه.
انفاق و صرف اموال او را از کارهای
زبیده خاتون (همسر‌هارون الرشید) نیز بیشتر دانسته‌اند.
به نقلی، جمیله پس از درگذشت یکی از برادرانش در مسیر حج، به اندازه خونبهایش
صدقه داد.
برخی هدف جمیله از این همه بذل و بخشش را تقویت ارتباط دولت شیعی آل حمدان با امارت تازه‌تاسیس اشراف (سادات حسنی) در مکه دانسته‌اند.
از سوی دیگر شاید بتوان اقدامات او را نوعی قدرت‌نمایی نسبت به دولت
آل بویه (حک:
۳۲۲-
۴۴۸ق) که رقیب حمدانیان بودند، محسوب کرد. از سفر جمیله به مدینه و اقداماتش در این شهر اطلاعی در دست نیست.
جمیله در نینوا (شهری در شمال عراق) بر تل توبه (جایگاه توبه قوم
یونس)
مسجد و خانه‌هایی برای زائران آن ساخت و موقوفاتی برای آن‌ها اختصاص داد.
سرانجام جمیله، در سال
۳۶۹ق، پس از کشته شدن برادرش، ابوتغلب، توسط بنوعقیل، به موصل منتقل، و پس از آن نزد
عضدالدوله دیلمی (از امرای آل بویه) در بغداد فرستاده، و به دستور او، جمیله در حجره‌ای محبوس شد.
به نقلی، وی
ازدواج نکرده بود و
عضدالدوله از وی
خواستگاری کرد؛ اما نپذیرفت. از این‌رو جمیله را در
دجله غرق ساخت. اما برخی گویند جمیله خود اقدام به غرق خویشتن کرد.
برخی محققان، زمان درگذشت وی را حدود سال
۳۷۳ق دانسته‌اند.
۱. اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م۸۸۵ق)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق.
۲. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم: محمد بن احمد مقدسی (م۳۸۰ق)، قاهره، مکتبة مدبولی، ۱۴۱۱ق.
۳. الاعلام: خیر‌الدین بن محمود زرکلی (م۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.
۴. اعیان الشیعه: سید محسن امین (م۱۳۷۱ق)، به کوشش سید حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
۵. البدایة و النهایة فی التاریخ: اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف، ۱۴۱۱ق.
۶. تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام: شمس‌الدین محمد ابن احمد ذهبی (م۷۴۸ق)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق.
۷. تاریخ مکه: دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران: احمد سباعی (م۱۴۰۴ق)، مکه، مطبوعات نادی مکة الثقافی، ۱۴۰۴ق.
۸. تجارب الامم: ابوعلی احمد ابن محمد مسکویه (م۴۲۱ق)، به کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
۹. تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکه و الحرم و ولاتها الفخام: محمد بن احمد صباغ (م۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
۱۰. التذکرة الحمدونیه: محمد بن حمدون (م۵۶۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
۱۱. سلسله‌های اسلامی جدید راهنمای گاهشماری و تبارشناسی: کلیفور داد موند باسورث، ترجمه بدره‌ای، تهران، باستان شناسی اسلام و ایران، ۱۳۸۱ش.
۱۲. سیر اعلام النبلاء: شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی (م۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
۱۳. شذرات الذهب فی اخبار من ذهب: عبدالحی بن عماد (م۱۰۸۹ق)، به کوشش عبدالقادر الارنووط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
۱۴. شفاء الغرام باخبار البلد الحرام: محمد بن احمد تقی فاسی (م۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
۱۵. صورة الارض: محمد بن حوقل نصیبی (م۳۶۷ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۳۸م.
۱۶. العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد بن احمد تقی فاسی (م۸۳۲ق) به کوشش محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
۱۷. الکامل فی التاریخ: علی بن محمد بن اثیر (۵۵۵-۶۳۰ق)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
۱۸. منائح الکرم فی اخبار مکة و البیت و ولاة الحرم: علی بن تاج‌الدین سنجاری (م۱۱۲۵ق)، تحقیق جمیل عبدالله محمد مصری، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۱۹ق.
۱۹. المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم: عبدالرحمن ابن علی ابن جوزی (م۵۹۷ق)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا و نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
۲۰. النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره: ابن تغری بردی اتابکی (م۸۷۴ق)، قاهره، وزاره الثقافه و الارشاد القومی، الهیئه المصریه العامه، ۱۳۹۱ق.
سیدمحمود سامانی، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «جمیله حمدانیه»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۵/۲۵.
