جلال‌مجرد سهلتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جلال مجرد سِلهِتی، معروف به شاه
جلال،
عارف شبه‌قاره در
قرن هفتم و هشتم است.
تاریخ
تولد او معلوم نیست، در گلزار ابرار
اصل او
ترکستانی و محل تولدش
بنگال ثبت شده
ولی در منابع متأخر آمده است که
نسل او به
قریش می‌رسد و پدرش، محمد، از
یمن به
قونیه آمده بوده است.
در
کتاب سهیل یمن،
بدون ذکر محل تولد شاه
جلال، اشاره شده است که پس از
فوت پدرش،
پرورش و
تربیت او را سیداحمد کبیر (از
مشایخ
سهروردیه شبه‌قاره)،
پدر جلال
الدین بخاری، به عهده گرفت.
جلال
الدین بخاری شاه
جلال را برای تعلیمات
دینی و روحانی به
مکه فرستاد و پس از آن، به
ارشاد او، شاه
جلال برای
تبلیغ
دین به
هندوستان رفت. وی به شهرهای مُلتان و اوچ
سفر کرد، در اوچ به
طریقت سهروردیه متمایل گشت، و سپس به
دهلی و
بنگال رفت و در دهلی با
نظام‌الدین‌اولیا ملاقات کرد.
گفته‌اند که وقتی شاه
جلال در تَرونی اقامت داشت شخصی به نام برهان
الدین، که از اهالی سلهت بود، با وی ملاقات کرد. برهان
الدین برای تولد
پسر خود گاوی
عقیقه کرد و این خبر به
حاکم هندوی منطقه رسید. وی، به
کیفر کشتن
گاو ، دستور داد تا
نوزاد را بکشند و دست راست برهان
الدین را قطع کنند. برهان
الدین از
پادشاه مسلمان بنگال کمک خواست. پادشاه نیز لشکری را همراه اسکندرخان غازی برای مقابله با حاکم هندو فرستاد، اما
لشکر شکست خورد. پس برهان
الدین از شاه
جلال خواست که در این واقعه به اسکندرخان غازی کمک کند. شاه
جلال نیز همراه با ۳۶۰ یا ۳۱۳ تن از مریدانش به اسکندرخان پیوست و با تلاش مریدان او، حاکم هندو شکست خورد.
در
کتیبه‌ای ، که به مناسبت پیروزی و
فتح مناطق بنگال شرقی نوشته شده و امروزه در
موزه
داکا نگهداری می‌شود، ورود فاتحانه شاه
جلال به سلهت، ۷۰۳/۱۳۰۳ ثبت شده است.
نام برخی از مریدان او، که در این
مبارزه همراهش بودند، نشان می‌دهد که او چنان
شهرت داشته است که از دور و نزدیک برای
شاگردی نزدش می‌آمده‌اند. شاه کمال یمنی، سید عمر
سمرقندی، سید محمد غزنوی، زکریا عربی، عارف ملتانی، شاه جنید گجراتی، سید علاء
الدین بغدادی، سید قاسم دکنی، و شاه شمس
الدین محمد بیهاری از اینگونه افراد بودند.
شاه
جلال، پس از فتح سلهت، به مریدان خود دستور داد تا در تمام کشور پراکنده شوند و به
تبلیغ اسلام بپردازند. خود وی نیز تا پایان زندگی در سلهت با
زهد به سر برد و
همسری اختیار نکرد و از این‌رو، به شاه
جلال
الدین مجرد شهرت یافت. به گفته غوثی شطّاری،
وی از
خلفای احمد یسوی بوده است.
بعضی گمان کرده‌اند که
شیخی که
ابن‌بطوطه در سفرش به بنگال، او را ملاقات کرده و
شیخ جلال
الدین تبریزی نامیده، همان
شیخ جلال مجرد است، که چنین گمانی درست به‌نظر نمی‌رسد.
شاه
جلال در ۷۴۰ یا ۷۴۸ درگذشت و در منطقه شمالی شهر سلهت، بر روی تپه‌ای بلند، به
خاک سپرده شد. بعدها در آن محل
خانقاه و
مسجد ساختند و به تدریج آنجا را وسعت دادند. قسمتی از خانقاه را در ۱۰۸۸/۱۶۷۷ در عهد
اورنگ‌زیب ساختند و مسجد دیگری را نیز بهرام‌خان،
فرماندار سلهت، در
جنوب گنبد در ۱۱۵۷/ ۱۷۴۴ بنا کرد که از مساجد بزرگ سلهت به شمار می‌آید. حکمرانان مسلمانی که به سلهت می‌آمدند، برای
زیارت و عرض
ارادت به این
مزار می‌رفتند. این محل هنوز هم
زیارتگاه است.
(۱) ابن‌بطوطه، رحلة‌ابن‌بطوطة، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۲) محمداکرم، آب کوثر، لاهور ۱۹۹۰.
(۳) محمد غوثی شطّاری، گلزار ابرار: تذکره صوفیا و علما، چاپ محمد ذکی، پتنه ۱۹۹۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جلال‌مجرد سهلتی»، شماره۴۷۷۱.
