• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جعفر بن محمد جمال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوالقاسم جعفر بن ابی‌جعفر محمد از نوادگان امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) معروف به احمر عینه از علما و محدثان و ساکن در مکه بود.
لقبش نظام الدین جمال و فرزندانش به بنی جمال مشهور بودند.


ابوالقاسم جعفر بن ابی‌جعفر محمد بن ابراهیم بن محمد الیمانی بن عبیدالله بن امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، از علما و محدثان ساکن در مکه بود.
[۱] ابن حزم، جمهرة الانساب العرب، ص۶۴.    
لقبش نظام‌الدین جمال
[۲] رجائی موسوی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۸۷.
و معروف به احمر عینه بود.
[۳] فخر رازی، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۱۰۵.    
[۴] مروزی ازورقانی، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.    
گفته شده که به دلیل زیبایی چهره‌اش به جمال شهرت یافته و برخی نیز این لقب را به دلیل شغل جمالی او (شترداری) دانسته‌اند
[۵] بیهقی، علی بن ابی القاسم، لباب الانساب، ج۱، ص۲۴۱.
[۶] ابن طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
و فرزندانش به بنی‌جمال مشهور بوده‌اند. مادرش از فرزندان مالک بن انس بود.
[۷] کمونه حسینی، سید عبدالرزاق، موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف، ج۲، ص۱۷۱-۱۷۲.
در برخی منابع از او با عنوان سید جعفر علوی حسینی موسوی یاد شده است
[۸] ابن قولویه، کامل الزیارات، ص۳۱۲.
و در برخی منابع او را با کنیه و شهرت ابوعبدالله الحیری (منسوب به حیره) خوانده‌اند.
[۹] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۱۹.
[۱۰] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۰.    


ابن طقطقی او را با صفاتی مانند امیر، کریم، شجاع و دارای علم و سیادت ستوده
[۱۱] ابن طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
و محمد بن عثمان، استاد نجاشی، رجال‌شناس مشهور شیعی، که از ابوالقاسم جعفر بن محمد حدیث نقل کرده، از او با عنوان «الشریف الصالح» یاد کرده است.
[۱۲] نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۷-۱۴۸، ۱۵۹.    
[۱۳] نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۷-۱۴۸، ۱۵۹.    
شیخ طوسی او را در ردیف راویانی که مستقیماً از امام معصوم (علیه‌السّلام) روایت نقل ننموده‌اند، ذکر کرده است.
[۱۴] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۱۹.
[۱۵] نقد الرجال، ج۱، ص۳۴۶.


درباره سکونت جعفر بن محمد، در شهرهای مختلف، گزارش‌های متفاوتی به دست رسیده است. بنا بر گزارش منابع انساب، وی نقیب سادات مکه بود
[۱۶] فخر رازی، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۱۰۵.    
[۱۷] مروزی ازورقانی، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.    


بر اساس روایتی، در سال ۳۱۲ق، جعفر بن محمد بن قولویه قمی و ابوالحسین محمد بن عثمان و ابوالمفضل شیبانی در منزلش، در مکه، از او نقل حدیث می‌کرده‌اند.
[۱۸] رجایی، سید مهدی، المحدثون من آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۸۵.
با وجود این، منابع از او با لقب «مصری» نام برده‌اند. تعلکبری، به سال ۳۴۰ق در مصر، از او حدیث شنیده و اجازه دریافت کرده است
[۱۹] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۱۹.


این نشان می‌دهد که او تا این سال زنده، و مدتی را در مصر ساکن بوده است. چنان‌که گفته شد برخی منابع نیز از او با لقب الحیری یاد کرده، اما درباره علت انتساب او به حیره، سخنی نرانده‌اند. از سوی دیگر می‌دانیم که جعفر در مکه درگذشته و در همین شهر به خاک سپرده شده است.
[۲۰] ابوسعیده موسوی، سیدحسین، تاریخ المشاهد المشرفه، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۵.
اگر روایت حضور جعفر در مصر به سال ۳۴۰ق صحیح باشد، زمان وفات او را باید بعد از این سال و پس از بازگشت وی به مکه بدانیم.

از استادان وی در مکه، که ظاهراً از کودکی نزد وی تربیت شده و بیشتر احادیثش را از او نقل کرده است، ابوالعباس عبیدالله بن احمد بن نهیک است که کتاب‌های حدیثی اهل سنت، از جمله کتاب صلاة الکبیر، نوشته حریز بن عبدالله را نزد او خواند و از جمله شاگردانش، قاضی ابوالحسین محمد بن عثمان نصیبی، از مشایخ نجاشی بود.
[۲۱] نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۲۷.    
[۲۲] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۴، ص۱۲۰.    


منابع از فرزندان او با نام‌های حمزه، علی شعرانی، عبدالله، موسی، عبیدالله، ابوعلی اسماعیل و محمد یاد کرده‌اند که از آن میان، اسماعیل در مکه سکونت داشت.
[۲۳] ابن طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
[۲۴] اعرجی حسینی، الدر المنثور، ص۲۴۱.
از نوادگان او ابوجعفر محمد بن موسی بن محمد بن جعفر جمال است که در مصر سکونت داشت.
[۲۵] ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۲۴.    
[۲۶] ابن عنبه، عمدة الطالب الصغری، ص۱۲۳.
از میان فرزندانش ابوالحسن موسی، که به ابن اعرابی مشهور بود و با عنوان صاحب الطوق از او یاد می‌شود، مدتی بر نواحی آذربایجان غلبه پیدا کرد و نسلش در شماخی، از شهرهای شیروان، منتشر است.
[۲۷] عبیدلی، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.
[۲۸] بحر الانساب، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۳.
[۲۹] علوی عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۳۰۹.    
ابن عنبه، از میان نوادگان او، به ابوالفاتک حسین مکی بن عبیدالله بن جعفر و محمد، پسر ابوعلی اسماعیل که در مکه قاضی و خطیب بود، اشاره کرده است.
[۳۰] ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۷۴.    
[۳۱] عبیدلی، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.


۱. الاصیلی فی انساب الطالبیین: محمد بن علی بن طقطقی (م۷۰۹ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۸ق
۲. اعیان الشیعه: سید محسن امین (م۱۳۷۱ق)، به کوشش سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق
۳. تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب: محمد بن ابی جعفر عبیدلی، (م۴۲۵ق)، تعلیق ابن طباطبا، تحقیق محمودی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۳ق
۴. جمهرة انساب العرب: علی بن احمد ابن خرم‌اندلسی (م۴۵۶ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۳ق
۵. الدر المنثور فی انساب المعارف و الصدور: سید جعفر اعرجی حسینی، تحقیق سیدحسین ابوسعیدة موسوی، قم، مؤسسه عاشورا، ۱۴۲۷ق
۶. رجال الطوسی: محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش جواد قیومی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۵ق
۷. رجال النجاشی (فهرس اسماء مصنفی الشیعه): احمد بن علی نجاشی (م۴۵۰ق)، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق
۸. الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه: محمد بن عمر فخر رازی (م۶۰۶ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۱۹ق
۹. عمدة الطالب الصغری فی انساب آل ابی‌طالب: احمد بن علی بن عنبه (م۸۲۸ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۳۰ق
۱۰. عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب: احمد بن علی بن عنبه (۷۴۸-۸۲۸ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۲۵ق
۱۱. الفخری فی انساب الطالبیین: سید عزیز‌الدین ابی‌طالب مروزی ازورقانی (م. بعد از ۶۱۴ق)، تصحیح سید مهدی رجایی، مقدمه سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق
۱۲. کامل الزیارات: جعفر بن محمد بن قولویه (م۳۶۷ق)، تحقیق جواد قیومی و دیگران، قم، نشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق
۱۳. لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب: علی بن ابی القاسم ابن زید بیهقی (م۵۶۵ق)، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۲۸ق
۱۴. المجدی فی انساب الطالبیین: علی بن محمد علوی (م۷۰۹ق)، به کوشش احمد مهدوی دامغانی، زیر نظر سید محمود مرعشی نجفی، مقدمه سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق
۱۵. المحدثون من آل ابی‌طالب: سید مهدی رجایی، قم، نشر الانساب التابعه، ۱۳۸۶ش.
۱۶. مشاهد المشرفه: سید حسین ابوسعیده، بیروت، البلاغ، ۱۴۳۳ق
۱۷. المشجر الوافی: سید حسین ابوسعیدة موسوی، قم، مؤسسه عاشورا، ۲۰۰۴ م.
۱۸. المعقبون من آل ابی‌طالب: سید مهدی رجائی موسوی، قم، عاشورا، ۱۴۲۷ق
۱۹. موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف: سید عبدالرزاق کمونه حسینی، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۸ق
۲۰. موسوعه طبقات الفقهاء: جعفر سبحانی، قم، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۱۸ق
۲۱. نقد الرجال: مصطفی الحسینی التفرشی (قرن۱۱ق)، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۸ق

۱. ↑ ابن حزم، جمهرة الانساب العرب، ص۶۴.    
۲. ↑ رجائی موسوی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۸۷.
۳. ↑ فخر رازی، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۱۰۵.    
۴. ↑ مروزی ازورقانی، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.    
۵. ↑ بیهقی، علی بن ابی القاسم، لباب الانساب، ج۱، ص۲۴۱.
۶. ↑ ابن طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
۷. ↑ کمونه حسینی، سید عبدالرزاق، موارد الاتحاف فی نقباء الاشراف، ج۲، ص۱۷۱-۱۷۲.
۸. ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، ص۳۱۲.
۹. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۱۹.
۱۰. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۰.    
۱۱. ↑ ابن طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
۱۲. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۷-۱۴۸، ۱۵۹.    
۱۳. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۷-۱۴۸، ۱۵۹.    
۱۴. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۱۹.
۱۵. ↑ نقد الرجال، ج۱، ص۳۴۶.
۱۶. ↑ فخر رازی، الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه، ص۱۰۵.    
۱۷. ↑ مروزی ازورقانی، الفخری فی انساب الطالبیین، ص۱۷.    
۱۸. ↑ رجایی، سید مهدی، المحدثون من آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۸۵.
۱۹. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۱۹.
۲۰. ↑ ابوسعیده موسوی، سیدحسین، تاریخ المشاهد المشرفه، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۵.
۲۱. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۲۷.    
۲۲. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۴، ص۱۲۰.    
۲۳. ↑ ابن طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیین، ص۱۹۰.
۲۴. ↑ اعرجی حسینی، الدر المنثور، ص۲۴۱.
۲۵. ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۲۴.    
۲۶. ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب الصغری، ص۱۲۳.
۲۷. ↑ عبیدلی، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.
۲۸. ↑ بحر الانساب، ج۱، ص۱۱۲-۱۱۳.
۲۹. ↑ علوی عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۳۰۹.    
۳۰. ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۲۷۴.    
۳۱. ↑ عبیدلی، تهذیب الانساب، ص۱۵۸.


محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «جعفر بن محمد بن ابراهیم»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۴/۱۵.    


رده‌های این صفحه : امام زادگان | نسب شناسی | نقیبان
جعبه ابزار