جامعه تعلیمات اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جامعه تعلیمات اسلامی، سازمان آموزشی، غیردولتی و غیرانتفاعی با هدف ترویج تعلیم و تربیت اسلامی بر پایه روشهای نوین آموزشی. جامعه تعلیمات اسلامی در ۱۳۲۴ ش در
تهران به کوشش عباسعلی سبزواری ملقب به اسلامی، از روحانیان و خطبای مبرِّز تهران (متوفی ۱۳۶۴ ش)، تأسیس شد.
پس از شهریور ۱۳۲۰ و پدید آمدن آزادی نسبی سیاسی در
ایران، طیف گسترده مذهبی جامعه به سبب کمبود نیروی انسانی ماهر و تحصیلکرده، که خود ناشی از عدم اقبال به آموزش و پرورش جدید بود، نمی توانستند در امور فرهنگی و اجتماعی فعالیت کنند. در آن سالها حاج شیخ عباسعلی اسلامی تلاشی جدّی را برای ترویج تعلیم و تربیت دینی در قالبهای جدید آموزشی آغاز کرد.
در ۱۳۲۰ ش، وی به کمک عده ای از نیکوکاران تشکلی فرهنگی به نام «
جمعیت پیروان قرآن» را پایه گذاری کرد که هسته اصلی جامعه تعلیمات اسلامی بود. اعضای اولیه این جمعیت
عباسعلی اسلامی،
محمد فولادی،
حسین میرخان،
ابوالقاسم میرزایی،
محمدرضا رجایی و
عبدالحسین یوسف زاده بودند.
عباسعلی اسلامی ابتدا در منزل خود کلاسهایی شبانه (هفته ای دو
شب) دایر کرد که شامل چهار کلاس بود: سوادآموزی، معالم و
علوم دینی،
احکام و
اخلاق، و مقدّمات
علوم عربی.
مردم چنان از این کلاسهای دینی استقبال کردند که جمعیت پیروان قرآن عده ای از بازرگانان نیکوکار را به همکاری دعوت کرد. جمعیت با حضور این افراد، جدّی تر و منسجم تر به فعالیت پرداخت و در ۱۳۲۲ ش جمعیت پیروان قرآن به «جامعه تعلیمات اسلامی» تغییر نام داد. با حمایت و تأیید
مراجع تقلید، آموزشگاههای متعددی در تهران تشکیل شد و ابوالقاسم میرزایی، حسین میرخان و محمدرضا رجایی، بازرس این آموزشگاهها شدند. در ۱۳۲۴ ش طرح تأسیس مدارس روزانه به تصویب رسید و نخستین دبستان روزانه با نام دبستان جعفری تأسیس شد. در این زمان تعداد آموزشگاههای جامعه در تهران ۴۵ واحد بود.
در ۱۳۲۸ ش اساسنامه و مرامنامه جامعه تعلیمات اسلامی در ۳۷ مادّه و ۹ تبصره تنظیم شد که بر اساس آن، جامعه موظف بود در قالبی غیردولتی و غیرسیاسی به تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان در ایران یا خارج از ایران، از سطح آمادگی تا
دانشگاه، بر اساس آموزه های مذهبی
شیعه بپردازد. جامعه همچنین چاپ کتاب و نشریه و تأسیس بیمارستان و یتیم خانه را در برنامه های خود داشت و مجاز بود هر کدام از این فعالیتها را در داخل یا خارج از کشور انجام دهد.
در ۱۳۳۰ ش جامعه تعلیمات اسلامی به صورت مؤسسه ای قانونی و حقوقی به ثبت رسید. تشکیلات آن شامل هیئت مدیره مرکزی، مدیرعامل، هیئت مدیره هر استان و هیئت مدیره هر واحد آموزشی بود. هیئت امنای جامعه ۲۲ تن و هیئت مدیره آن پنج تن بودند.
هیئت مدیره جامعه در نخستین سالهای فعالیت تا حدی توانست در انتخاب مواد درسی و گزینش معلمان، مطابق سلیقه خود عمل کند و با آن‌که در مدارسِ زیرپوشش جامعه، کتابهای علمی و فنی مصوب
وزارت فرهنگ تدریس می‌شد، کتابهای دینی و ادبی نیز به انتخاب جامعه چاپ و منتشر می‌گردید. این کتابها با همکاری عده ای از استادان و نویسندگان، چون
علامه محمدحسین طباطبایی،
محمدرضا رجایی،
محمدجواد باهنر و
علی گلزاده غفوری تألیف می‌شد.
در ۱۳۳۱ ش جامعه تعلیمات اسلامی با انتشار مجله تعلیمات اسلامی به فعالیتهای فرهنگی خود قوام بخشید. نخستین شماره مجله در فروردین ۱۳۳۱ با مدیریت حسینعلی گلشن به صورت ماهانه منتشر شد. تحصیل کردگان مذهبی، به سبب محتوای غنی مجله، چنان از آن استقبال کردند که بیش‌تر شماره های آن چند روز پس از انتشار نایاب می‌شد.
جامعه در دهه ۱۳۴۰ ش بر فعالیتهای جانبی خود افزود و اردوگاهی تفریحی در کرج ایجاد کرد که زیرنظر محمد دادگسترنیا، که از ۱۳۳۰ ش به عضویت جامعه در آمده بود، اداره می‌شد. در این اردوگاهها شاگردان مدارس جامعه ضمن آموزشهای غیر درسی، جهت گیری انقلابی و اسلامی می‌یافتند.
در این میان عباسعلی اسلامی با
سفر به مناطق گوناگون کشور، با جلب همکاری ثروتمندان نیکوکار، شعبه های جدید مدارس جامعه تعلیمات اسلامی را تأسیس کرد. نخستین شعبه در
کرمانشاه دایر شد و در مدت کوتاهی جامعه دارای ۱۸۵ مدرسه دخترانه و پسرانه و حدود شصت هزار دانش آموز گردید
برنامه های تربیت معلم جامعه، از اواخر دهه ۱۳۴۰ ش آغاز شد. استادانی چون محمدحسین بهشتی، محمدتقی جعفری، سیدعلی اکبر حسینی، عبدالمجید رشیدپور، غلامحسین شکوهی، احمدتوانا،
مرتضی مطهری، و علی محمد کاردان مباحث گوناگون را در حوزه تعلیم و تربیت برای جوانان مذهبی علاقه مند به شغل معلمی مطرح می‌کردند.
در اوایل دهه ۱۳۵۰ ش جامعه تعلیمات اسلامی کلاسهای آموزش خانواده دایر کرد. در این بخش علی قائمی و سید ابراهیم سیدعلوی سهم مهمی در برنامه ریزی و مدیریت دوره های آموزشی داشتند.
به منظور آموزش به اولیای دانش آموزان، افزون بر جلسات ماهانه آموزشی، جزوه ای با عنوان آغوش مادر اولین دانشگاه، مخصوص
والدین دانش آموزان در قطع جیبی منتشر می‌شد و نشریه تکمیلی آن با عنوان روش تربیت به صورت ماهانه در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گرفت. مجله درسهایی از مکتب
اسلام نیز که از مهم ترین نشریات فرهنگی و مؤثر نیروهای مذهبی در دهه ۱۳۴۰ ش به شمار می‌آمد که به کوشش شماری از طلاب نوگرا و فعال منتشر می‌شد، به طور گسترده در بین دانش آموزان مدارس جامعه توزیع می‌گردید.
با ورود دانش آموختگان مدارس جامعه، به ویژه دختران، در دهه ۱۳۵۰ ش به دانشگاه و موفقیتهای علمی همراه با اندیشه انقلابی ـ اسلامی آنان، دوره ای جدید از حیات جامعه تعلیمات اسلامی شروع شد و حساسیت دستگاههای امنیتی را به فعالیت مدارس جامعه، معلمان و دانش آموختگان آن بر انگیخت.
حکومت پهلوی برای نظارت بر مدارس غیردولتی، که به پایگاهی برای فعالیتهای مخالفان بدل شده بود، دو اقدام پیاپی کرد. در ۱۳۵۲ ش، با بخشنامه منع
حجاب، دبیرستانهای اسلامی دخترانه را محدود کرد
و در پی آن، دولت نظارت و برنامه ریزی و مدیریت مدارس غیردولتی را بر عهده گرفت و بدین ترتیب، تلاش قشرهای مذهبی جامعه برای اجرای برنامه های تربیتی اسلامی در این مدارس با مخالفت غیررسمی حکومت پهلوی مواجه شد.
در پی این اقدامات، مدارس جامعه تعلیمات اسلامی مانند دیگر مدارس مذهبی با مشکلات متعددی روبرو شدند و فقط تعدادی از دبیرستانهای دخترانه جامعه توانستند به برنامه های آموزشی خود تا ۱۳۵۷ ش ادامه دهند. در ۱۳۵۳ ش دولت برای نظارت بر مدارس غیر دولتی، تمام دبستانها و مدارس راهنمایی بخش خصوصی را دولتی اعلام کرد و جامعه تعلیمات اسلامی از میان مدارس تحت نظارت خود توانست معدودی از دبیرستانها را حفظ نماید.
پس از پیروزی
انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ ش) جامعه تعلیمات اسلامی به دلیل دولتی شدن مدارس، تمام مدارس تحت نظارت خود را به آموزش و پرورش داد و بدین ترتیب چهارده سال از فعالیت بازماند تا این‌که در ۱۳۶۸ ش، در پی تصویب قانون مدارس غیرانتفاعی، جامعه با اخذ مجوز به تأسیس مدارس اسلامی غیرانتفاعی پرداخت. در خلال این مدت، به استناد مادّه واحده شورای انقلاب که در مرداد ۱۳۵۹ به تصویب رسید، جامعه تعلیمات اسلامی توانست برخی مدارس اسلامی را همچون گذشته اداره کند و در ۱۳۶۴ ش و ۱۳۷۹ ش نیز اصلاحاتی در اساسنامه آن صورت گرفت و اعضای جدید جانشین اعضای متوفی شدند.
حاج شیخ عباسعلی اسلامی، بانی جامعه در ۱۳۶۴ ش درگذشت.
جامعه تعلیمات اسلامی بر اساس بند ۱۰ مادّه ۱۵ اساسنامه که در ۱۳۷۷ ش به تصویب رسید، از طریق عقود اسلامی با بانکها، توانست نیازهای مالی خود را برای بازسازی و توسعه مدارس تأمین کند. جامعه در دوره جدید فعالیت خود بر فعالیتهای فکری و فرهنگی در بین دانش آموزان و اولیای آن‌ها تأکید کرده است.
در سالهای اخیر، پس از تشکیل واحد معاونت آموزشی و تربیتی، دو شاخه آموزشی و پرورشی ایجاد شد. از عمده ترین اهداف شاخه آموزشی این موارد بود: ارزشیابیِ روند تحصیلی واحدهای آموزشی (مدارس)، ارتقای سطح مهارتهای علمی و تجربی، تشکیل بانکهای اطلاعاتی، تشکیل همایشها که همه ساله در
مشهد برگزار می‌شود، مطالعه تحلیلیِ روشهای تدریس
علوم دینی در سایر کشورها، انتقال دانش از سطح
دانشگاه به سطح مدارس و راه اندازی شبکه رایانه و اینترنت در بیش از ده واحد آموزشی.
واحد
قرآن و
عترت در شاخه پرورشی نیز با این اهداف راه اندازی شده است: ارتقای سطح اطلاعات علمی و فرهنگی، معرفی الگوهای رفتاری، برگزاری مسابقه سراسری قرآن و حدیث، آموزش ضمن خدمت، برگزاری اردوهای تربیتی و تفریحی برای دانش آموزان و اعزام مدیران موفق به مراکز آموزش دینی کشورهایی نظیر مالزی. این واحد علاوه بر دفترک (بروشور)، دو نشریه دبستانی‌ها و پیام
ایمان را منتشر می‌کند که در مدارس جامعه تعلیمات اسلامی رایگان توزیع می‌شود.
جامعه تعلیمات اسلامی در حال حاضر (۱۳۸۳ ش) حدود پنجاه واحد آموزشی در سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان دارد که نزدیک به ده هزار دانش آموز در آن‌ها تحصیل می‌کنند. واحدهای آموزشی علاوه بر
تهران، در
اردبیل، بابل،
تبریز، مهریز،
همدان،
کرمانشاه، دامغان،
یزد و دیگر شهرها نیز تشکیل شده است که مجتمع آموزشی سیدالشهدای یزد از بزرگ ترین مجتمعهای آموزشی ایران و نیز بزرگ ترین مجتمع آموزشی جامعه تعلیمات اسلامی است.
(۱) عباسعلی اسلامی، طلایه دار فرهنگ اسلامی در عصر اختناق، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۲) جامعه تعلیمات اسلامی، اساسنامه جامعه تعلیمات اسلامی، تهران «۱۳۶۴ ش».
(۳) جامعه تعلیمات اسلامی، اساسنامه جامعه تعلیمات اسلامی، تهران «۱۳۷۹ ش الف».
(۴) جامعه تعلیمات اسلامی، اساسنامه و مرامنامه جامعه تعلیمات اسلامی، تهران «۱۳۲۸ ش».
(۵) جامعه تعلیمات اسلامی، جامعه تعلیمات اسلامی در یک نگاه، تهران «۱۳۷۹ ش ب».
(۶) جامعه تعلیمات اسلامی، عملکرد دفتر مرکزی جامعه تعلیمات اسلامی: سال تحصیلی ۱۳۸۱ـ ۱۳۸۲ش، تهران «۱۳۸۲ ش» «منتشر نشده».
(۷) حجه الاسلام حاج شیخ عباسعلی اسلامی به روایت اسناد ساواک، تهران:
وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۲ ش.
(۸) محمد دادگسترنیا، تاریخچه تأسیس و خلاصه فعالیتهای جامعه تعلیمات اسلامی، تهران: جامعه تعلیمات اسلامی «بی تا» «منتشر نشده».
(۹) محمد دادگسترنیا، دفتر مرکزی جامعه تعلیمات اسلامی، تهران، مصاحبه، مرداد ۱۳۸۱.
(۱۰) اسماعیل عاملی، دفتر مرکزی جامعه تعلیمات اسلامی، تهران، مصاحبه، بهمن ۱۳۸۳.
(۱۱) امیر اسداللّه علم، یادداشت های علم، تهران ۱۳۸۰ ش.
(۱۲) حمید کرمی پور، جامعه تعلیمات اسلامی «آیت اللّه شیخ عباسعلی اسلامی و نقش ایشان در انقلاب اسلامی»، تهران ۱۳۸۰ ش.
(۱۳) مهدی کلهر، «تاریخچه مدارس جامعه تعلیمات اسلامی ۲»، یاد، ش ۱۹ «تابستان ۱۳۶۹».
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جامعه تعلیمات اسلامی»، شماره۴۳۹۳.
