تهجد صحابه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند در
قرآن کریم از صحابه ای که به همراه
پیامبر صلی الله علیه و آله به
تهجد می پرداختند، تمجید کرده است.
متهجدان از
صحابه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در
انجیل و
تورات به
زراعت و مراحل گوناگون رشد آن تشبیه شده اند.
محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم ترهم رکعـا سجدا یبتغون فضلا من الله ورضونـا سیماهم فی وجوههم من اثر السجود ذلک مثلهم فی التورة ومثلهم فی الانجیل کزرع اخرج شطـه فـازره فاستغلظ فاستوی علی سوقه یعجب الزراع لیغیظ بهم الکفار وعد الله الذین ءامنوا وعملوا الصــلحـت منهم مغفرة واجرا عظیما.(
محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر
کفار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آنها را در حال
رکوع و
سجود می‌بینی در حالی که همواره
فضل خدا و رضای او را می‌طلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر
سجده نمایان است؛ این توصیف آنان در
تورات و توصیف آنان در
انجیل است، همانند زراعتی که جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نمو و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی دارد؛ این برای آن است که
کافران را به
خشم آورد (ولی) کسانی از آنها را که
ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند
وعده آمرزش و اجر عظیمی داده است. )
(
امام صادق علیه‌السّلام درباره «سیماهم فی وجوههم من اثر السجود» فرمود: منظور (اثر) شب زنده داری با
نماز است. )
در این آیه خداوند اوصاف صحابه را بیان می فرماید:
۱- شدت در برابر
کفار و مهربانی در برابر هم دیگر:
آنها کانونی از عواطف و
محبت نسبت به برادران و دوستان و همکیشانند، و آتشی سخت و سوزان، و سدی محکم و پولادین در مقابل دشمنان.
در
حقیقت عواطف آنها در این" مهر" و" قهر" خلاصه می‌شود، اما نه جمع میان این دو در وجود آنها تضادی دارد، و نه قهر آنها در برابر دشمن و مهر آنها در برابر
دوست سبب می‌شود که از جاده
حق و
عدالت قدمی بیرون نهند.
۲-
رکوع و
سجود و عبادت همیشگی:
(تراهم رکعا سجدا). این تعبیر
عبادت و
بندگی خدا را که با دو رکن اصلیش" رکوع" و" سجود" ترسیم شده، به عنوان حالت دائمی و همیشگی آنها ذکر می‌کند، عبادتی که که رمز
تسلیم در برابر فرمان
حق ، و نفی
کبر و خود خواهی و
غرور، از وجود ایشان است.
۳- نیت پاک و خالص:
آنها همواره
فضل خدا و رضای او را می‌طلبند" (یبتغون فضلا من الله و رضوانا). نه برای تظاهر و
ریا قدم بر می‌دارند، و نه انتظار
پاداش از
خلق خدا دارند، بلکه چشمشان تنها به
رضا و فضل او دوخته شده، و انگیزه حرکت آنها در تمام زندگی همین است و بس. حتی تعبیر به" فضل" نشان می‌دهد که آنها به تقصیر خود معترفند و اعمال خود را کمتر از آن می‌دانند که پاداش الهی برای آن بطلبند، بلکه با تمام
تلاش و کوشش باز هم می‌گویند خداوندا! اگر فضل تو به یاری ما نیاید وای بر ما.
۴- نمایان بودن اثر سجده در چهره آنها:
نشانه آنها در صورتشان از اثر
سجده نمايان است" (سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ). " سيما" در اصل به معنى علامت و هيئت است، خواه اين علامت در صورت باشد يا در جاى ديگر بدن، هر چند در استعمالات روزمره فارسى به نشانه‌هاى صورت و وضع ظاهرى چهره گفته مى‌شود. به تعبيرى ديگرى" قيافه" آنها به خوبى نشان مى‌دهد كه آنها انسانهايى خاضع در برابر
خداوند و
حق و
قانون و عدالتند، نه تنها در صورت آنها كه در تمام وجود و زندگى آنان اين علامت منعكس است.گرچه بعضى از
مفسران آن را به اثر ظاهرى سجده در پيشانى، و يا اثر خاك در محل سجده‌گاه
تفسیر كرده‌اند، ولى ظاهرا آيه مفهوم گسترده‌ترى دارد كه چهره اين مردان الهى را به طور كامل ترسيم مى‌كند. بعضى نيز گفته‌اند: اين
آیه اشاره به سجده‌گاه آنها در قيامت است كه همچون
ماه به هنگام بدر مى‌درخشد! البته ممكن است پيشانى آنها در
قیامت چنين باشد ولى آيه از وضع ظاهرى آنها در
دنیا خبر مى‌دهد.
خدا از تهجد صحابه، به همراه پیامبر صلی الله علیه وآله تمجید کرده است.
محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم ترهم رکعـا سجدا یبتغون فضلا من الله ورضونـا سیماهم فی وجوههم من اثر السجود ذلک مثلهم فی التورة ومثلهم فی الانجیل کزرع اخرج شطـه فـازره فاستغلظ فاستوی علی سوقه یعجب الزراع لیغیظ بهم الکفار وعد الله الذین ءامنوا وعملوا الصــلحـت منهم مغفرة واجرا عظیما.
ان ربک یعلم انک تقوم ادنی من ثلثی الیل ونصفه وثلثه وطـائفة من الذین معک والله یقدر الیل والنهار علم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرءوا ما تیسر من القرءان...(پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از آنها که با تو هستند نزدیک دو سوم از
شب یا نصف یا ثلث آن را به پا می‌خیزند؛
خداوند شب و
روز را اندازه گیری می‌کند؛ او می‌داند که شما نمی‌توانید مقدار آن را (به دقت) اندازه گیری کنید (برای عبادت کردن)، پس شما را بخشید؛ اکنون آنچه برای شما میسر است
قرآن بخوانید او می‌داند بزودی گروهی از شما بیمار می‌شوند، و گروهی دیگر برای به دست آوردن
فضل الهی (و کسب روزی) به
سفر می‌روند، و گروهی دیگر در راه خدا
جهاد می‌کنند (و از
تلاوت قرآن بازمی مانند)، پس به اندازه‌ای که برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید و
نماز را بر پا دارید و
زکات بپردازید و به خدا «
قرض الحسنه» دهید (در راه او
انفاق نمایید) و (بدانید) آنچه را از کارهای نیک برای خود از پیش می‌فرستید نزد خدا به بهترین وجه و بزرگترین
پاداش خواهید یافت؛ و از خدا
آمرزش بطلبید که خداوند آمرزنده و مهربان است!)
سخن در
آیه ۲۰
سوره مزمل برای تخفیف دادن به دستوری است که در اول
سوره به شخص
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم داد، و در آیه" ان هذه تذکرة... " در وسط سوره آن دستور را به عموم
مؤمنین تعمیم داد، و آن عبارت بود از پرداختن به
نماز شب و
تهجد، در این آیه می‌خواهد بفرماید: خدا از مؤمنین اکتفاء کرد به هر مقداری که بتوانند از
قرآن تلاوت کنند، پس آیه شریفه می‌خواهد دستور اول سوره را تخفیف دهد، نه اینکه آن را نسخ نموده از
قیام در دو ثلث شب و یا نصف آن و یا ثلث آن منع کند.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تهجد صحابه».
