تنقیح مبانی الأحکام (کتاب القصاص)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تنقیح مبانی الاحکام- کتاب القصاص- نوشته مرحوم آیت الله شیخ جواد تبریزی (قدس سره) می باشد.
«تنقیح مبانی الاحکام: کتاب القصاص»
اثر آیت‌الله شیخ جواد تبریزی، از متون استدلالی معاصر بر مبنای
فقه اجتهادی شیعه است که در آن مسایل،
احکام، مبانی و فروعات
باب قصاص تشریح وتحلیل می‌گردد و مستندات هر مسئله و دلایل آن از میان
ادله قرآنی و
روایی به دست می‌آید.
به نظر نویسنده، قصاص از مهم‌ترین مباحث و
ابواب فقه است زیرا شناخت آن موجب پیش گیری از
جرم و جنایت و افزایش
امنیت در جامعه است به این
دلیل پژوهش در مسایل آن و
استنباط احکام شرعی مربوطه در اولویت قرار دارد.
کتاب حاضر تدوین و محصول دروس خارج نویسنده به عنوان یکی از مراجع معاصر شیعه است و در آن
تحقیق و پژوهش استدلالی بر پایه
کتاب عروة الوثقی در ۲ بخش کلی پیش رفته است.
بخش اول به مسایل
قصاص نفس و بخش دوم به فروعات و
احکام قصاص عضو اختصاص یافته است.
انتخاب عروه هم که از متون جامع و نیمه استدلالی
فقه شیعه است، به خاطر امتیازات این اثر از جامعیت، طرح فروعات مورد ابتلا، پرهیز از مسایل حاشیه‌ای و نامربوط، مبانی قوی و تقسیم بندی موضوعی مناسب است.
این کتاب در
حوزه علمیه همواره مدار تدریس، تحقیق و تعلیقه مراجع و مجتهدان طراز اول قرار گرفته است.
در بخش اول که متن عروه در تعریف قصاص نفس و موجبات آن آمده است، در ذیل به ارزیابی این تعریف و تبیین قیودها و توصیفات دخیل در صدق قصاص نفس پرداخته شده است.
در تعریف مذکور مفاهیمی مانند ازهاق، المعصومه المکافئه، عمدا و عدوانا درج شده آیت‌الله تبریزی به مبانی و مستندات
حکم قصاص نفس از جمله مقبوله سکونی، صحیحه حلبی، موثقه ابو العباس بقباق، صحیحه عبد الرحمن بن حجاج پرداخته‌اند و
دلالت این روایت‌ها را بر
قتل عمد دانسته‌اند. سپس درباره مفهوم عمد، مباشرت و تسبیب که در تقسیم بندی متن آمده، بحث شده و معانی آن در متون فقهی بررسی گردیده است.
خصوصیت سبک اجتهادی آیت‌الله تبریزی تفریع و تقسیم هر مبحث به فروعات، مراتب و بخش‌های مختلف سپس انطباق مستندات و ادله فقهی با هر یک از این مراتب است. فی المثل در بحث تسبیب در
قتل و
تعمد مراتب گوناگون را از هم دیگر تفکیک کرده و چشم انداز فقهی هر مرتبه را با توجه به سنت فقهی فقیهان شیعه روشن کرده است.
قتل یا به صورت انفرادی یا به صورت مشترک انجام می‌گیرد. هر کدام از این صورت‌ها، تفاوت‌هایی در میزان مسئولیت و پی آمد قتل برای مرتکب شونده آن به بار می‌آورند. نویسنده، به تفصیل از مبانی فقهی هر فرع فقهی بحث کرده و شرایط معتبر در قصاص نفس را طی پنج مبحث توضیح داده آن گاه از ادعای قتل و ادله اثبات این دعوا و
اعتبار اقرار،
بینه،
شهادت سخن رفته و در ادامه به تفصیل مسایل جزیی قسامه و کیفیت اجرای آن تشریح گردیده است.
در مسئله قسامه توجه به کیفیت اجرای آن تشریح گردیده است. در مسئله
قسامه توجه به کمیت قسامه، نحوه
حلف و کیفیت استیفاء مهم است. هر یک از این موارد در انتهای مبحث قصاص نفس به تفکیک بررسی شده‌اند.
مبحث
قصاص عضو تحت عنوان قصاص الطرف ارائه شده و شامل مباحثی مانند
قطع دست،
قطع گوش،
قطع ذکر، در آوردن چشم، کشیدن دندان و انگشت‌ها می‌باشد که در فروعات مختصری تحلیل و مبانی فقهی و مستندات روایی آنها از طریق
وسائل الشیعه از لحاظ مفهومی و تحلیل محتوایی طرح گردیده است. نویسنده، در این بخش بیشتر به فتاوی و نظریات
فقیهان شیعه،
استناد کرده و مجموعه‌ای از انظار و اختلافات در مبانی و نحوه
استنباط احکام قصاص از میان
روایات احیانا متعارض را تبیین کرده و حتی نکاتی درباره سند شناسی روایت‌ها و نیز آرای
مشهور فقه مطرح نموده گر چه به
اجماع و اجماعات ادعا شده اعتنایی ندارد اما در استخراج جزییات قصاص هر یک از اعضای بدن در لابه لای
روایات تلاش وافری انجام می‌دهد.
نرم افزار مجموعه آثار محقق حلي، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
