تناقض موجهات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تناقض موجهات یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و از اقسام تناقض قضایا است.

---

تناقض موجهات در حقیقت، تناقض میان دو قضیه موجهه است، به این‌گونه که دو قضیه موجهه علاوه بر اختلاف در کم و کیف، در جهت نیز اختلاف داشته باشند، زیرا اگر مختلف نباشند معنایش این است که باید در بعضی از موارد هر دو قضیه صادق و یا هر دو کاذب باشند؛ مثلاً هر گاه ماده واقعی در قضیه، «امکان» باشد، ولی هر دو به «ضرورت» مقید شود، هر دو کاذب می‌شوند؛ مثل آنکه گفته شود: «همه انسان‌ها بالضرورة کاتب هستند» که این قضیه کاذب است. نقیض این قضیه می‌شود: «بعضی انسان‌ها بالضرورة کاتب نیستند» که آن نیز کاذب است، زیرا نه سلب کتابت برای انسان ضرورت دارد و نه ایجابش؛ بنابراین هر دو قضیه کاذب می‌شوند، در حالی که در تناقض تنها یک قضیه کاذب است و باز در همان موردی که ماده قضیه امکان باشد، اگر هر دو قضیه را به امکان مقید کنیم، هر دو صادق‌اند؛ مثل: «همه انسان‌ها ممکن است نویسنده باشند» و «بعضی از مردم ممکن است نویسنده نباشند» که هر دو صادق‌اند.
به طور کلی، نقیض هر یک از جهات، رفع همان جهت است؛ یعنی نقیض ضرورت مطلق، رفع ضرورت به طور اطلاق است که ملازم با امکان عام است. نقیض ضرورت مقید، رفع همان ضرورت و نقیض دوام، لادوام است که ملازم با فعلیت طرف مقابل است.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---