تقطیع حدیث

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

پاره‌ای از احادیث فقط در یک موضوع وارد شده و شامل یک حکم است، ولی برخی از روایات، شامل احکام مختلف و یا حاوی موضوعات متنوعی است.

---

نسبت به نقل قسمتی از یک روایت - که اصطلاحا تقطیع حدیث نامیده می‌شود - بین علماء اختلاف نظر است. جمعی که نقل مفاد حدیث (یعنی نقل به معنی) را جایز نمی‌دانند، از تقطیع روایت نیز منع کرده‌اند و بعضی هم که نقل به معنی را جایز می‌دانند، فقط در موردی که تمام روایت را قبلا نقل نموده، تقطیع را جایز دانسته‌اند.
خطیب بغدادی فرماید: اگر متنی شامل دو حکم باشد، به منزله احادیث منفصل بوده و جایز است جدا جدا نقل کرد و عده‌ای از ائمه چنین می‌کردند. سپس از احمد بن حنبل نقل می‌کند که مقدار حاجت را از حدیث نقل می‌کرد و گاهی از اول و آخر حدیث را می‌آورد و قسمت وسط را متروک می‌گذشت.

---

تحقیق آن است که جواز تقطیع حدیث منوط به دو شرط است:
نخست آن که روایت دارای احکام مختلف یا شامل موضوعات متنوعی باشد.
دوم آن که تقطیع از کسی که صلاحیت علمی برای این کار دارد، صادر شود.
بدیهی است با این دو شرط، موانعی که احتمال می‌رود ملغا می‌گردد.

---

باید دانست که تقطیع حدیث، بیشتر به سبب تدوین روایات به حسب ابواب احکام انجام می‌شود و اتفاقا بیشتر کتب حدیث بر این روش تدوین شده است و در نتیجه، برای تسهیل کار مراجعین - که بررسی روایات یک موضوع و یک باب است - تقطیع حدیث، لازم و حتمی به نظر می‌رسد، چه تکرار یک روایت که شامل چند حکم است، (مانند حدیث اربع ماة که به نقل صدوق در خصال، حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در یک مجلس به اصحاب خویش تعلیم فرمود. ) به تعداد ابواب مختلف، جز اتلاف وقت مؤلف و پژوهنده نتیجه‌ای ندارد.
آری، اگر حدیثی را در موردی نقل نمایند و سپس در ابواب دیگر پس از نقل جمله مربوطه، یادآوری شود که تمام حدیث در چه بابی ذکر شده است بهتر خواهد بود.

---

به هر حال این کار (تقطیع حدیث) از لحاظ شرعی بدون اشکال است و از نظر سهولت کار لازم است.
عبدالله بن سنان به حضرت صادق (علیه‌السّلام) عرض کرد که قومی به نزد من می‌آیند که از احادیث شما استفاده نمایند، ولی من خسته شده و توانایی این کار را ندارم. حضرت فرمود: از اول موضوع، حدیثی را از وسط و آخر حدیثی قرائت نما.

---

تقطیع حدیث در کتب مهم حدیث شیعه (خاصه در وسائل الشیعه) و قسمتی از کتب اهل سنت از قبیل موطأ مالک و صحیح بخاری و سنن ابوداود و سنن نسائی انجام شده، منتها از ابن حنبل نقل شده که گفته است: سزاوار است که حدیث را تقطیع نکنند.

---