غبن (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غَبْن (به فتح غین و سکون باء) به معنای گول زدن در
معامله بوده و از مشتقات آن در
آیات قرآن،
تَغابُن (به فتح تاء و ضم باء) به معنای مغبون كردن يكديگر می‌باشد. مفسران برای کیفیت تغابن در
روز قیامت وجوهی نقل کرده‌اند.
غَبْن به معنى گول زدن در
معامله است، خواه در
خرید باشد يا در
فروش و آن اينكه به قيمت كم بخرد يا به قيمت گران بفروشد. در
اقرب الموارد گويد: «غَبَنَ فُلاناً فِي الْبَيْعِ وَ الشِّراءِ: خَدَعَهُ وَ غَلَبَهُ»؛
كلام
قاموس نيز نظير آن است.
(يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُنِ) «تغابن» از تفاعل است به معنى مغبون كردن يكديگر. اگر تغابن در
آیه بين الاثنين باشد، معنى آن چنين است: «روزى شما را جمع می‌كند براى روز جمع (روز آخرت) آن روز، روز مغبون كردن همديگر است».
در
المیزان پس از ردّ دو وجه در كيفيّت تغابن فرموده: اينجا صورت سومى است و آن اينكه تغابن ميان گمراه كنندگان و گمراه شدگان اعتبار شود كه متبوعان تابعان را گول مي‌زنند و به اخذ
دنیا و ترك
آخرت وادارشان مي‌كنند و تابعان متبوعان را مغبون می‌كنند كه آنها را در استكبارشان يارى مي‌كنند پس هر گروه ديگرى را مغبون می‌كند و از ديگرى مغبون می‌شود.
و وجه چهارمى است كه در آن زمينه
روایت وارد شده و آن اينكه: براى هر بنده در
بهشت منزلى است كه اگر اطاعت خدا مي‌كرد به آن داخل می‌شد و براى هر بنده در آتش منزلى است كه اگر خدا را
معصیت می‌كرد به آن داخل می‌شد. روز قيامت منازل اهل آتش كه در بهشت است به اهل بهشت داده می‌شود و بالعكس. پس اهل بهشت اهل آتش را مغبون می‌كنند.
و از
تفسیر برهان نقل كرده كه
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «
قیامت يوم التلاق است، كه اهل آسمان، اهل زمين را ملاقات می‌كنند. يوم التناد است، اهل آتش اهل بهشت را ندا كنند كه:
(أَفِيضُوا عَلَيْنا مِنَ الْماءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ) و يوم التغابن است، اهل بهشت، اهل آتش را مغبون كنند،
یوم الحسره است، يعنى روزی‌كه
مرگ را آورده و ذبح می‌كنند.»
ناگفته نماند: باب تفاعل چنانكه اهل لغت تصريح كرده‌اند به معنى مجرد نيز آيد مثل: «تعالى اللَّه و تسامى و تبارك». مي‌شود گفت: كه تغابن در
آیه از براى مفعول و به معنى مجرد است كه مغبون شدن باشد و چون
عمر انسان سرمايه اوست و مي‌تواند با آن از دنيا استفاده كند و آخرت به‌دست آورد ولى
کفّار در آخرت خواهند ديد كه از اين سرمايه جز لذّات زود گذر دنيا چيزى به‌دست نياورده و واقعا مغبون شده‌اند و در دنيا به حكم
(زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ) (شيطان، اعمال آنها (
مشرکان) را در نظرشان جلوه داد)
به غبن خويش متوجّه نيستند ولى در آخرت متوجّه خواهند شد، می‌شود اين مطلب را از
(وَ يَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ فِي حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ ...) (آن روز كه كافران را بر آتش عرضه مى‌كنند به آنها گفته مى‌شود: از نعمت‌هاى پاكيزه در زندگى دنياى خود استفاده كرديد و از آن بهره گرفتيد؛ امّا امروز عذاب ذلّت‌بار بخاطر استكبارى كه در زمين به ناحق داشتيد و بخاطر گناهانى كه انجام مى‌داديد، جزاى شما خواهد بود)
استفاده كرد. و اللَّه العالم.
اين لفظ فقط يكبار در
قرآن يافته است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "غبن"، ج۵، ص۸۷-۸۹.
