تعلیم و تزکیه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَعْلیم و تَزْکیه:
(وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ) تَعْلیم و تَزْکیه: نکته جالب توجه این که در بعضی از آیات قرآن «تزکیه» مقدم بر «تعلیم» و در بعضی «تعلیم» مقدم بر «تزکیه» شمرده شده، یعنی از چهار مورد، سه مورد تربیت بر تعلیم مقدم است و در یک مورد تعلیم بر تربیت مقدم.
این تعبیر ضمن این که نشان می‌دهد این دو امر در یکدیگر تاثیر متقابل دارند (
اخلاق زاییده
علم است همان گونه که علم زاییده اخلاق است) اصالت
تربیت را مشخص می‌سازد، البته منظور علوم حقیقی است نه اصطلاحی در لباس علم.
آری،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است که انسان‌ها را هم در زمینه علم و دانش و هم اخلاق و
عمل، پرورش دهد تا به وسیله این دو بال بر اوج آسمان
سعادت، پرواز کنند و مسیر الی‌اللّه را پیش گیرند و به
مقام قرب او نایل شوند.
به موردی از کاربرد
تَعْلیم و تَزْکیه در
قرآن، اشاره می‌شود:
(هُوَ الَّذی بَعَثَ فی الْاُمّیّینَ رَسولًا مِّنْهُمْ یَتْلو عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ اِن کانوا مِن قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُّبینٍ) (او کسی است که در میان جمعیّت درس نخوانده پیامبری از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آن‌ها بخواند و آن‌ها را تزکیه کند و به آنان کتاب قرآن و
حکمت بیاموزد، هرچند پیش از آن در
گمراهی آشکاری بودند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ) کلمه تزکیه که مصدر یزکیهم است، مصدر باب تفعیل است و مصدر ثلاثی مجرد آن زکات است، که به معنای نمو صالح است، نموی که ملازم
خیر و
برکت باشد، پس تزکیه آن جناب مردم را به معنای آن است که ایشان را به نموی صالح رشد دهد،
اخلاق فاضله و
اعمال صالحه را عادتشان کند، در نتیجه در
انسانیت خود به
کمال برسند و حالشان در
دنیا و
آخرت استقامت یابد، سعید زندگی کنند و سعید بمیرند.
منظور از تعلیم کتاب بیان الفاظ و تفسیر معانی مشکل و مشتبه آن است. در مقابلش تعلیم حکمت است که عبارتست از معارف حقیقتی که قرآن متضمن آن است و اگر از قرآن یک بار تعبیر به آیات کرده و فرموده:
(یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ) و بار دیگر تعبیر به کتاب نموده و فرموده:
(وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ) برای این بوده که -به گفته بعضی- بفهماند برای هر یک از این دو عنوان نعمتی است که خدا به سبب آن بر
بشر منت نهاده است.
در این
آیه شریفه مساله تزکیه را قبل از تعلیم کتاب و حکمت ذکر کرده و در دعای
ابراهیم تعلیم کتاب و حکمت را جلوتر از تزکیه ذکر کرد و این بدان جهت بوده که آیه مورد بحث در مقام توصیف تربیت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است
مؤمنین امت را و در مقام تربیت، تزکیه مقدم بر تعلیم علوم حقه و معارف حقیقیه است و اما در دعای ابراهیم مقام، مقام تربیت نبود، تنها
دعا و درخواست بود، از خدا می‌خواست که این
زکات و علم به کتاب و حکمت را به ذریه‌اش بدهد و معلوم است که در عالم تحقق و خارج، اول علم پیدا می‌شود، بعد تزکیه، چون تزکیه از ناحیه عمل و اخلاق تحقق می‌یابد، پس اول باید به اعمال صالح و اخلاق فاضله عالم شد و بعد به آن‌ها عمل کرد تا به تدریج زکات (پاکی دل) هم به دست آید.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تَعْلیم و تَزْکیه»، ج۳، ص۲۲۲.
