تعصب ابلیس (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابلیس پايه گذار نافرمانى و
گناه در برابر خدا است، چون اوّلين نافرمانى توسّط او و در برابر
امر الهی صورت گرفت.
تعصب
ابلیس به ماده
خلقت خویش، در مقایسه با ماده خلقت
آدم علیه‌السّلام :
•«ولقد خلقنـکم... قلنا للملـئکة اسجدوا لاءدم فسجدوا الا ابلیس... قال ما منعک الا
تسجد... قال انا خیر منه خلقتنی من نار وخلقته من طین:ما شما را آفريديم؛ سپس صورت بندى كرديم؛ بعد به
فرشتگان گفتيم: «براى آدم
خضوع كنيد!» آنها همه
سجده كردند؛ جز ابليس كه از
سجده كنندگان نبود. (
خداوند به او) فرمود: «در آن هنگام كه به تو فرمان دادم، چه چيز تو را مانع شد كه
سجده كنى؟» گفت: «من از او بهترم؛ مرا از
آتش آفريده اى و او را از
گل !»».
•«واذ قال ربک للملـئکة انی خــلق بشرا من صلصـل من حما مسنون:و (به خاطر بياور) هنگامى كه پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشرى را از گل خشكيده اى كه از گل بدبويى گرفته شده، مى آفرينم»
•«
فسجد الملـئکة کلهم اجمعون الا ابلیس ابی... قال یـابلیس ما لک الا تکون مع
السـجدین قال لم اکن
لاسجد لبشر خلقته من صلصـل من حما مسنون:همه فرشتگان، بى
استثنا ،
سجده كردند ...جز ابليس، كه ابا كرد از اينكه با
سجده كنندگان باشد.(خداوند) فرمود: «اى ابليس! چرا با
سجده كنندگان نيستى؟!» گفت: «من هرگز براى بشرى كه او را از گل خشكيده اى كه از گل بدبويى گرفته شده است آفريده اى،
سجده نخواهم كرد!»»
•«واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس قال
ءاسجد لمن خلقت طینـا:(به ياد آوريد) زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى آدم
سجده كنيد!» آنها همگى
سجده كردند، جز ابليس كه گفت: «آيا براى كسى
سجده كنم كه او را از
خاک آفريده اى؟!»»
اعتراض ابلیس به وجوب
سجده بر آدم خاکی،
تعصب وی بر ماده خلقت خویش را بیان می‌کند.
•«قال یـابلیس ما منعک ان
تسجد لما خلقت بیدی... قال انا خیر منه خلقتنی من نار وخلقته من طین:گفت: «اى ابليس! چه چيز مانع تو شد كه بر مخلوقى كه با
قدرت خود او را آفريدم
سجده كنى؟! آيا
تکبّر كردى يا از برترين ها بودى؟! (برتر از اينكه فرمان
سجود به تو داده شود!)»گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفريده اى و او را از گل!»»
کینه توزی ابلیس با
بنی آدم، بر اثر
تعصب وی بر برتری ماده خلقتش:
•«ولقد خلقنـکم ثم صورنـکم ثم قلنا للملـئکة اسجدوا لاءدم فسجدوا الا ابلیس لم یکن من
السـجدین• قال ما منعک الا
تسجد اذ امرتک قال انا خیر منه خلقتنی من نار وخلقته من طین:ما شما را آفريديم؛ سپس صورت بندى كرديم؛ بعد به فرشتگان گفتيم: «براى آدم خضوع كنيد!» آنها همه
سجده كردند؛ جز ابليس كه از
سجده كنندگان نبود.(خداوند به او) فرمود: «در آن هنگام كه به تو
فرمان دادم، چه چيز تو را مانع شد كه
سجده كنى؟» گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفريده اى و او را از گل!»»
•«قال فبما اغویتنی لاقعدن لهم صرطک المستقیم ثم لاتینهم من بین ایدیهم ومن خلفهم وعن‌ایمـنهم وعن شمائلهم ولا تجد اکثرهم شـکرین:گفت: «اكنون كه مرا گمراه ساختى، من بر سر راه مستقيم تو، در برابر آنها
کمین مى كنم!سپس از پيش رو و از پشت سر، و از طرف
راست و از طرف
چپ آنها، به سراغ شان مى روم؛ و بيشتر آنها را
شکرگزار نخواهى يافت!»»
•«قالَ رَبِّ بِما أَغْوَيْتَني لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعين:گفت: «پروردگارا! چون مرا گمراه ساختى، من (نعمتهاى مادّى را) در
زمین در نظر آنها
زینت مى دهم، و همگى را گمراه خواهم ساخت،»
•«واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس قال
ءاسجد لمن خلقت طینـا قال ارءیتک هـذا الذی کرمت علی لئن اخرتن الی یوم القیـمة لاحتنکن ذریته الا قلیلا:(به ياد آوريد) زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى آدم
سجده كنيد!» آنها همگى
سجده كردند، جز ابليس كه گفت: «آيا براى كسى
سجده كنم كه او را از خاك آفريده اى؟!»(سپس) گفت: «به من بگو، اين كسى را كه بر من برترى داده اى (به چه
دلیل بوده است؟) اگر مرا تا
روز قیامت زنده بگذارى، همه فرزندانش را، جز عده كمى، گمراه و ريشه كن خواهم ساخت!»»
امام صادق علیه‌السّلام می‌فرمایند: فرشتگان، ابلیس را از خودشان می‌پنداشتند ولی در
علم خدا، ابلیس از آنها نبود. پس آنچه را در درون خود داشت با
حمیت خارج کرد.آنجا که گفت: مرا از آتش و او را از گل آفریدی.
•«قال فبعزتک لاغوینهم اجمعین:گفت: «به عزّتت سوگند، همه آنان را
گمراه خواهم كرد،»
تعصب ابلیس، در پی دارنده نافرمانی وی از فرمان خدا:
•«قال ما منعک الا
تسجد اذ امرتک قال انا خیر منه خلقتنی من نار وخلقته من طین:(خداوند به او) فرمود: «در آن هنگام كه به تو فرمان دادم، چه چيز تو را مانع شد كه
سجده كنى؟» گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفريده اى و او را از گل!»».
•«إِلاَّ إِبْليسَ أَبى أَنْ يَكُونَ مَعَ السَّاجِدينَ:جز ابليس، كه ابا كرد از اينكه با
سجده كنندگان باشد.»
•«واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس قال
ءاسجد لمن خلقت طینـا:(به ياد آوريد) زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى
آدم سجده كنيد!» آنها همگى
سجده كردند، جز ابليس كه گفت: «آيا براى كسى
سجده كنم كه او را از خاك آفريده اى؟!»».
•«قال یـابلیس ما منعک ان
تسجد لما خلقت بیدی استکبرت‌ام کنت من العالین قال انا خیر منه خلقتنی من نار وخلقته من طین:گفت: «اى ابليس! چه چيز مانع تو شد كه بر مخلوقى كه با
قدرت خود او را آفريدم
سجده كنى؟! آيا
تکبّر كردى يا از برترين ها بودى؟! (برتر از اينكه فرمان
سجود به تو داده شود!)»گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفريده اى و او را از گل!»».
•«وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّيَّتَهُ أَوْلِياءَ مِنْ دُوني وَ هُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمينَ بَدَلا:به ياد آريد زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى آدم
سجده كنيد!» آنها همگى
سجده كردند جز ابليس- كه از
جن بود- و از فرمان پروردگارش بيرون شد آيا (با اين حال،) او و فرزندانش را به جاى من اولياى خود انتخاب مى كنيد، در حالى كه آنها دشمن شما هستند؟! (فرمانبردارى از شيطان و فرزندانش به جاى
اطاعت خدا،) چه جايگزينى بدى است براى ستمكاران!»
امام خمینی در تفسیر آیه
(اَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ) درباره تعصب و قیاس شیطان و
سجده نکردن بر آدم می‌گوید قیاس شیطان مغالطی بود و به روحانیت عالم توجه نکرده بود.
ایشان معتقد است قیاس و تعصب غلط و باطل شیطان سبب شد او از معراج قدس الهی به ظلمت تاریک طبیعت تنزل کند. ابلیس مقام ناریّت خود را دید و از شرک و خودخواهی و خودبینی خود
غفلت نمود و این خودبینی اسباب خودپرستی و
تکبر و
ریا و خودرایی و عصیان او شد از این رو به ظلمت طبیعت تبعید شد.
امام خمینی بر این باور است تعصب ابلیس سبب شد که اول کسی باشد که قیاس مغالطی کند و قلبش از حظ باطنی کور شود و بگوید که نار و آتش بهتر از گل و آدم است.
امام خمینی در ذیل تفسیر آیه
(فَٱخۡرُجۡ مِنۡهَا فَاِنَّکَ رَجِیمٞ) سرپیچی ابلیس از فرمان الهی در
سجده بر آدم را موجب رانده شدن او از مقام الهی می‌داند، تعصب و عصیان و تمرد ابلیس در استکبار و حسد او ریشه دارد. شیطان که مجاور عالم قدس و در سلک کروبین به شمار می‌رفت در نهایت به واسطه
ملکات خبیث از این مقام دور شد.
بنابراین سالک الی الله نباید دعوت شیطان را قبول کند زیرا شیطان به مقتضای برخی آیات الهی قسم خورده تا نگذارد کسی با خداوند متعال انس بگیرد.
•
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تعصب ابلیس». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
