تشبیه و تعطیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مشبهه به ظواهر قرآن استناد کرده و
خداوند متعال را به موجودات مادی تشبیه کرده اند ولی معطله خدا را غیر قابل شناخت دانسته و راه شناخت خدا را بسته اند.
برخى فرقه‌هاى
مسلمانان براى شناخت خدا، ظواهر
آیات قرآن کریم را برگرفته و او را به موجودات مادّى شبيه كرده‌اند و براى خداوند متعال، صفات جسمانى پنداشته‌اند. اينان را «مشَبِّهَه» يا «مُجَسِّمَه» نام نهاده‌اند.
در برابر مشبهه، برخى ديگر براى اينكه به وادى تشبيه و تجسيم نغلطند، به كلّى امكان شناخت خداوند را رد كرده‌اند و بر آن رفته‌اند كه
عقل آدمى را توان دست‌يابى به هيچ گونه شناختى از
ذات و صفات خداوند نيست و بدين سان
عقل را در شناخت خدا تعطيل كرده‌اند. بنابراين ديدگاه، درباره خداوند، تنها بايد سر
تسلیم و تعبّد فرود آورد و به تحقيق و تفكّر پشت كرد و حتى پرسيدن در اين عرصه،
گناه و
بدعت و
حرام است.
اشاعره و
حنابله - كه خود را «
اهل حدیث » مى‌خوانند- هواخواه اين نظريّه‌اند
نظريّه
شیعه، هيچ يك از اين دو نظريّه را برنمى‌تابد؛ نه از گذر تشبيه به شناخت
خداوند رو مى‌كند و نه دست
عقل آدمى را به كلّى از آن كوتاه مى
داند عقل انسان مى‌تواند به مسائل كلّى شناخت خداوند
راه يابد و به ويژه در اثبات وجود خداوند، تنها راه را
عقل و روش
عقلانى مى‌شمارد.
در نظر عارفان، هر چند شناخت خدا دست‌يافتنى است، تنها راه مطمئن، راه تصفيه
باطن و سير و سلوك قلبى است. عارفان،
عقل و
برهان عقلی را ناكارآمد نمى‌دانند؛ بلكه راه دل را از آن كارآمدتر مى‌دانند و بر آن ترجيح مى‌دهند.
بنابر اين نظريّه، دستاورد كوشش‌هاى
عقلانى، از حدّ مفاهيم پا فراتر نمى‌نهد؛ امّا معرفت افاضى- كه
عرفان با خود مى‌آورد- بسى پيش‌تر مى‌رود و به «وصول» مى‌انجامد. معرفت استدلالى
عقل را ارضا مى‌كند؛ امّا معرفت افاضى، همه وجود آدمى را برمى‌انگيزد و شور مى‌آفريند و
تقرب مى‌آورد. البته ترجيح راه دل بر راه
عقل و
برهان بيهوده است؛ زيرا هر يك از اين دو مكمل ديگرى است.
فرهنگ شیعه، ج۱، ص۳۱۲، برگرفته از مقاله «تشبیه و تعطیل».
