تشبیه آسمان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
قرآن کریم آیات متعددی به توصیف
آسمان در
روز قیامت و
تشبیه آن پرداخته است.
در
سوره انبیاء پیچیده و نابود شدن
آسمان در
قیامت، به
پیچیده شدن
طومار نوشته‌ها
تشبیه شده است:
یوم نطوی السماء کطی السجل للکتب کما بدانا اول خلق نعیده وعدا علینا انا کنا فـعلین. «روزی که
آسمان را همچون در
پیچیدن صفحه نامه‌ها در می‌پیچیم همان گونه که بار نخست آفرینش را آغاز کردیم دوباره آن را بازمی گردانیم وعده‌ای است بر عهده ما که ما انجام دهنده آنیم»
در آخرین
آیه بحث گذشته خواندیم مؤمنان راستین از" فزع اکبر" (وحشت بزرگ) غمگین نمی‌شوند آیه مورد بحث توصیفی از آن
روز وحشت بزرگ است، و در حقیقت علت عظمت این
وحشت را مجسم می‌سازد، می‌گوید:
" این امر، روزی تحقق می‌یابد که ما
آسمان را درهم می‌پیچیم همانگونه که طومار نامه‌ها درهم
پیچیده می‌شود"! (یوم نطوی السماء کطی السجل للکتب).
در زمانهای گذشته برای نوشتن نامه‌ها و همچنین کتابها، از اوراق طومار مانند استفاده می‌کردند، این طومارها را قبل از نوشتن به هم می‌پیچیدند و شخص کاتب تدریجا آن را از یک طرف می‌گشود و مطالب مورد نظر را روی آن می‌نوشت و بعد از پایان کتابت نیز آن را می‌پیچیدند و کنار می‌گذاشتند و لذا هم نامه‌ها و هم کتابهایشان شکل طومار داشت این
طومار، "
سجل" نامیده می‌شد که برای کتابت از آن استفاده شده بود.
در این آیه
تشبیه لطیفی نسبت به درنوردیدن طومار عالم هستی در پایان
دنیا شده است، در حال حاضر این طومار گشوده شده و تمام نقوش و خطوط آن خوانده می‌شود و هر یک در جایی قرار دارد، اما هنگامی که فرمان
رستاخیز فرا رسد، این طومار عظیم با تمام خطوط و نقوشش، در هم
پیچیده خواهد شد.
البته
پیچیدن جهان به معنی فنا و نابودی آن نیست چنان که بعضی پنداشته‌اند بلکه به معنی درهم کوبیده شدن و جمع و جور شدن آن است، و به تعبیر دیگر شکل
جهان به هم می‌خورد اما مواد آن نابود نمی‌شود، این حقیقتی است که از تعبیرات مختلف در آیات
معاد (مخصوصا بازگشت
انسان از
استخوان پوسیده و از قبرها) به خوبی مشاهده می‌شود.
سپس اضافه می‌کند" همانگونه که ما در آغاز آن را ایجاد کردیم باز هم برمی گردانیم" و این کار مشکل و سختی در برابر قدرت عظیم ما نیست (کما بدانا اول خلق نعیده).
در آیات متعدد قرآن کریم آسمان، را همانند سقفی برافراشته توصیف کرده است:
الذی جعل لکم الارض فرشـا و السماء بناء... «همان (خدایی) که زمین را برای شما فرشی (گسترده) و آسمان را بنایی (افراشته) قرار داد و از آسمان آبی فرود آورد و بدان از میوه‌ها رزقی برای شما بیرون آورد پس برای خدا همتایانی قرار ندهید در حالی که خود می‌دانید.»
و جعلنا السماء سقفـا محفوظـا و هم عن ءایـتها معرضون. «و
آسمان را سقفی محفوظ قرار دادیم و (لی) آنان از (مطالعه در) نشانه‌های آن اعراض می‌کنند.»
الله الذی جعل لکم الارض قرارا و السماء بناء... «خدا (همان) کسی است که
زمین را برای شما قرارگاه ساخت و آسمان را بنایی (گردانید) و شما را صورتگری کرد و صورتهای شما را نیکو نمود و از چیزهای پاکیزه به شما روزی داد این است
خدا پروردگار شما بلندمرتبه و بزرگ است خدا پروردگار جهانیان.»
و السماء بنینـها بایید و انا لموسعون. «و آسمان را به
قدرت خود برافراشتیم و بی گمان ما (آسمان) گستریم.»
و السقف المرفوع. «
سوگند به بام بلند (آسمان)»
و الی السماء کیف رفعت. «و به آسمان که چگونه برافراشته شده.»
رنگ آسمان در آستانه قیامت، مانند روغن مذاب در رنگهای گوناگون:
در
تعقیب آیات گذشته که بعضی از حوادث
رستاخیز را بازگو می‌کرد، این آیات هم چنان ادامه همان بحث و ذکر خصوصیات دیگری از صحنه
قیامت، و چگونگی
حساب، و
مجازات، و
کیفر است.
نخست می‌فرماید: " هنگامی که آسمان شکافته شود، و همانند
روغن مذاب گلگون گردد، حوادث هولناکی واقع می‌شود که هیچکس را یارای تحمل آن نیست.
از مجموع آیات" قیامت" به خوبی استفاده می‌شود که در آن روز نظام کنونی
جهان به کلی در هم می‌ریزد، و حوادث بسیار هول انگیز در سرتاسر عالم رخ می‌دهد،
کواکب و سیارات و
زمین و
آسمان دگرگون می‌شوند، و مسائلی که تصور آن امروز برای ما مشکل است واقع می‌گردد، و از جمله چیزی است که در آیه فوق آمده است که کرات آسمانی از هم می‌شکافد و به رنگ سرخ و به صورت مذاب همچون روغن در می‌آید.
" وردة" و" ورد" به معنی"
گل " است و از آنجا که گلها غالبا سرخ رنگند معنی سرخ را در اینجا تداعی می‌کند.
این واژه به معنی اسبهای سرخ رنگ نیز آمده، و از آنجا که اینگونه اسبها در فصول
سال تغییر رنگ می‌دهند در فصل
بهار کمی زرد رنگ و در فصل
زمستان سرخ رنگ، و در شدت سرما تیره رنگ می‌شوند، دگرگونیهایی که صحنه آسمان در قیامت پیدا می‌کند به آن
تشبیه شده است که گاه همچون شعله
آتش سرخ و سوزان، و گاه زرد رنگ، و گاه سیاه دودآلود و تیره و تار می‌شود.
" دهان" (بر وزن کتاب) به معنی روغن مذاب، و گاه به معنی دردی است که در روغن ته نشین می‌کند، و غالبا رنگهای مختلفی دارد. این تشبیه ممکن است از این نظر باشد که رنگ آسمان به صورت روغن مذاب گلگون در می‌آید، و یا اشاره به ذوب شدن کرات آسمانی، و یا رنگهای مختلف آن بوده باشد بعضی" دهان" را به معنی"
چرم سرخ رنگ" نیز
تفسیر کرده‌اند، و در هر صورت این تشبیهات تنها می‌تواند شبحی از آن صحنه هولناک را مجسم سازد، چرا که در واقع شباهتی به هیچ حادثه‌ای از حوادث این
دنیا ندارد، و صحنه‌هایی است که تا کسی نبیند نمی‌داند.
و از آنجا که اعلام وقوع این حوادث هولناک در صحنه قیامت، و یا قبل از آن هشداری است به همه مجرمان و مؤمنان، و لطفی است از الطاف الهی، بعد از آن همان جمله سابق را تکرار فرموده، می‌گوید: " کدامین
نعمت از نعمتهای پروردگارتان را انکار می‌کنید"؟! (فبای آلاء ربکما تکذبان).
رنگ آسمان در آستانه
قیامت، مانند
فلز گداخته می‌شود:
یوم تکون السماء کالمهل. «روزی که آسمانها چون
فلز گداخته شود»
در این آیات، بحثهای گذشته درباره
قیامت با شرح و توضیح بیشتری ادامه می‌یابد، می‌فرماید:
" همان روزی که آسمان همچون فلز گداخته می‌شود.
مهل" (بر وزن قفل) به معنی فلز گداخته است، و گاه به معنی درد خاصی است که در
روغن زیتون ته نشین می‌شود، و در اینجا مناسب همان معنی اول است، هر چند در مقام
تشبیه تفاوت چندانی با هم ندارند.
" عهن" به معنی
پشم زده شده‌ای است که رنگین باشد.
آری در آن
روز آسمانها از هم متلاشی و
ذوب می‌شود، و کوه‌ها درهم کوبیده و
خرد و سپس با تند بادی در فضا پراکنده می‌گردد، همچون
پشمی که تند باد آن را با خود ببرد و چون کوه‌ها رنگهای مختلفی دارند تشبیه به پشمهای رنگین شده‌اند، و بعد از این ویرانی، جهانی نوین ایجاد می‌گردد، و انسانها حیات نوین خود را از سر می‌گیرند.
هنگامی که
رستاخیز در آن
جهان نو بر پا می‌شود آن چنان وضع
حساب و رسیدگی به اعمال وحشتناک است که همه در فکر خویشند، احدی به دیگری نمی‌پردازد، و هیچ دوست گرم و صمیمی سراغ دوستش را نمی‌گیرد
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۱۰۴، برگرفته از مقاله «تشبیه آسمان».
