ترویج فرهنگ اسلامی و دفاع از مکتب تشیع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امام سجاد (علیه‌السّلام) و اهل بیت
امام حسین (علیه‌السّلام)، پس از
واقعه کربلا با بکارگیری روشهایی بـه ظاهر غیر سیاسی، در قالب حرکتی فرهنگی و معنوی، موجب شدند تا یاد و خاطره واقعه
عاشورا و مصائب اهل بیت در تاریخ ثبت شود و راه و هدف امام حسین (علیه‌السّلام) از
تحریف و وارونه سازی محفوظ بماند و پیام آن به درستی به جامعه منتقل شود. یکی از اقدامات امام سجاد (علیه‌السّلام) برای تداوم مبارزه و پاسداشت نهضت حسینی و زنده نگاه داشتن یاد عاشورا، ترویج فرهنگ اسلامی و دفاع از مکتب تشیع بود.
پس از واقعه کربلا، در پی اقدامات
بنی امیه و ناآگاهی مردم از فرهنگ اصیل اسلامی،
تشیع در آستانه نابودی قرار گرفته بود. از این رو امام سجاد (علیه‌السّلام) برای حفظ آن کمر همت بست و در پوشش
تقیه، توانست هم خود و پیروان خود را حفظ کند، و هم به هدایت و رهبری شیعه بپردازد. او برای رسیدن به این هدف، دست به اقداماتی زد تا فرهنگ و اندیشه اصیل اسلامی را تبیین کند و جامعه را از ورطه جهل و انحراف از مبانی دینی و اخلاقی نجات دهد. وی با تبیین فرهنگ اصیل اسلامی در قالبهای به ظاهر غیر سیاسی، اساس مکتب تشیع را در برابر طوفانهای سهمگین فکری و عقیدتی تقویت کرد.
اگرچه امام سجاد (علیه‌السّلام) در مدینه از حرکتهای انقلابی و بهانه ساز به نفع خلافت پرهیز می‌کرد، هیچ گاه ظالمان را هم تایید نکرد و همواره تا جایی که می‌توانست در مقابـل حاکمان ستمگر مخالفت می‌نمود. با توجه به خفقان شدیدی که پس از فاجعه عاشورا بر فضای جامعـه حـاکم بود و وحشتی که در دلهای مردم
عراق و
حجاز افتاده بود، هرگونه فعالیتی برای زنده نگاه داشتن یاد و خاطره آن قیام سترگ و به ثمر رساندن اهداف آن، کاری بس دشـوارمی نمود. از این رو امام سجاد (علیه‌السلام) با تمام توان در جهت تداوم مبارزه و پاسداشت نهضت حسینی و زنده نگاه داشتن یاد عاشورا، کوشیدند و از اقداماتی که موجب حساسیت دستگاه
خلافت می‌شد و بهانه‌ای برای محـو دستاوردهای نهضت حسینی و فرهنگ
تشیع به دست آنان می‌داد، پرهیز می‌کردند. با دقت در سخنان نقل شده از امام سجاد در آستانه ورود به مدینه، می‌بینیم که امـام اگر چـه مـصائب، دشواریها و غمهای وصف ناپذیر خود را با مردم در میان می‌گذارد
و شهادت مظلومانه
حسین (علیه‌السّلام) و اسارت غم انگیز خود و همراهانش را مطرح می‌کنـد، بـه صـراحت نامی از حکومت، و به ویژه
یزید، به میان نمی‌آورد. با این حال مردم هم به روشنی در می‌یافتند که حکومت یزیـد عامـل اصلی فاجعه کربلا بوده است و بر امویان
لعن و
نفرین می‌فرستادند.
امـام سجاد (علیه‌السّلام) برای ساختن جامعه دینی، مانند
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از صفر شروع کرد و فرهنگ تشیع را از اول پایه نهاد؛
زیرا ناآگاهی از
دین کاملاً فراگیر شده بود. با توجه به خفقان حاکم بر جامعه، امـام سجاد (علیه‌السّلام) برای تبیین فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، از روشهایی بهره برد که کمتر حساسیت بنی امیه را برانگیزد. پند و ارشـاد‌امـت و توجه دادن به
آخرت و
عذاب و مرگ زودرس، یکی از آن روش‌ها بود. امـام بـه‌ایـن روش آنان را به
زهد و بی اعتنایی به زخارف دنیا دعوت می‌کرد و بی اعتباری دنیا را تذکر می‌داد.
یکی از روشهای تبلیغی و عملکرد فرهنگی مبارزاتی امام سجاد (علیه‌السّلام) ، تبیین معارف والای اسلام در قالب دعا بود. از آنجا که در زمان امام سجاد (علیه‌السّلام) شرایط اختناق آمیزی حکمفرما بود، امام بسیاری از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بیان می‌کرد و از این طریق رسالت الهی امامت خویش را به همگان ابلاغ می‌فرمود.
حضرت با این روش، مردم را از اعمال جباران ستمگر که از راه حق منحرف شده بودند و بر نابودی دین خدا اصرار می‌ورزیدند، آگاه می‌کرد. نمونه بارز آن، دعاهای امام سجاد است که در کنار راز و نیاز با معبود، سرشار از علوم و معارف اسلامی چون
اصول اعتقادات، احکام و فروع دین و مسائل اجتماعی نیز هست.
امام سجاد (علیه‌السّلام) همچنین در قالب
دعا و مناجات به افشاگری بر ضد حکومت طاغوت زمان می‌پرداخت. مثلاً در
دعای پنجم صحیفه سجادیه، حضرت می‌فرماید: «بارخدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست و به سود ما تدبیر فرما و به زیان ما کید منمـا و بـرای دشمنان ما مکر کن و با ما مکر مکن و ما را بر دشمنان دین پیروز گردان و آنها را بر ما پیروز نگردان...» .
همچنین در
دعای چهاردهم می‌فرماید: بارخدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست و ستم کننـده و دشـمـن مـرا بـه قدرت خود از ستم بر من بازدار و با توانایی خود، بُرَندگی دشمنی او را از من بازدار و برای او کاری که درخور اوست قرار ده تا به آن مشغول شده و از من چشم بپوشد و او را در برابر کسی که با او دشمنی می‌کنـد نـاتوان گردان. بارخدایا! بر محمد و آل او درود فرست و او را به ستم کردن بـه مـن رخصت مده و مرا در تسلط بر او نیکو کمک فرما و از به جا آوردن کارهایی مانند کارهای او نگاه دار و در مانند حال او قرار مده. (مرا از ستم کردن به دیگران و متصف شدن به خوهای ناپسند حفظ فرما).
امام سجاد (علیه‌السّلام) در این فرازها، در قالب دعا و مناجات، به شکلی بسیار زیرکانه صاحب منصبان و حاکمان زمان خویش را دارای خلق و خو و خصلتهای زشت معرفی می‌کند.
شناساندن
مقام امامت و صاحبان اصلی آن به مردم، از دیگر اقدامات‌امـام سجاد (علیه‌السّلام) بود که در شرایط مناسب و قالـب هـای ویژه‌ای چون تفسیر قرآن
و روایات، دعا و نیایش
؛بیان مسائل فقهی
؛ارائه کرامات مانند
شهادت حجر الاسود به
امامت ایشان
و آگاهی ایشان به لغات دیگر
و زبان حیوانات
؛ خبر دادن از امـور غیبی مانند اخبار از ما فی الضمیر
ابوخالد کابلی و اطلاع حضرت از نامه
حجاج بن یوسف به
عبدالملک مروان بیان می‌شد.
امام سجاد (علیه‌السّلام) با انحراف‌های فکری و عقیدتی جامعه اسلامی که معلول فاصـله گرفتن از مکتب اهل بیت، با روی کار آمدن حکومتهای ضداسلامی بود، مقابلـه کرد. او با نظارت بر جریانهای فکری درون جامعه، به اصلاح و هدایت جریانهای انحرافی پرداخـت و مردم را از خطـر
غالیان برحذر داشت؛
با
جبرگرایی تشبیه،
تصوف و زهدنمایی
و عالمان درباری مانند نامه تند و توبیخ آمیز امام سجاد و به
زُهَری،
به مبارزه برخاست و با ارائه سیرهٔ عملی و احیای سنت رسول خدا و امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) زمینه انقلاب فرهنگی و علمی را برای دو امام بعدی فراهم کرد؛ زیرا مردم از دین فاصله گرفته و حتی از مسائل کلی اسلام نیز بی خبر بودند. از این رو حضرت با رعایت شرایط تقیه، به بیان مسائل کلی فقه پرداخت و بستر مناسب برای بیان جزئیات و تفاصیل احکام فقهی را در عصر امام باقر (علیه‌السّلام) و امام صادق (علیه‌السّلام) فراهم آورد.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۱۷۸-۱۸۰.
