ترجمه شرح دعای سحر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اصل کتاب به نام «مختصر فی شرح الدعاء المتعلق بالاسحار» لقب گرفته و ترجمه آن «شرح دعای سحر» نامیده شده و مترجم آن آقای
سید احمد فهری می‌باشد. دعای سحر که از مبدعات امام همام
حضرت محمد بن علی باقر العلوم «علیه و
علی آبائه الطاهرین و ابنائه المعصومین آلاف التحیه و الکرم» می‌باشد و بنا به فرمایش مؤلف کتاب، حضرت
امام خمینی قدس سره، این دعا به نام
دعای مباهله موسوم است.
که در سحرگاهان
ماه رمضان تلاوت می‌گردد.
مؤلف محترم مرحوم
آیت‌الله امام خمینی رضوان الله
تعالی علیه این کتاب را در هنگامه
جوانی ، یعنی آن وقت که بیش از ۲۷
سال از عمر پر برکتش نگذشته بود تالیف نموده‌اند،
. ناگفته پیداست که کتابی که در حد
عالی معارف همراه با
اصطلاحات فلسفی ،
عرفانی است، حکایت از اطلاع وافر نویسنده آن دارد.گذشت زمانه هم این مساله را بر همگان واضح نمود که ایشان نه تنها
عارفی خداشناس و خداترس بود بلکه در جهات علمی دیگر همچون
فقه ،
اصول ،
اخلاق و
سیاست سرآمد بسیاری از عالمان زمان خویش بود. امام راحل با تشکیل
حکومت جمهوری اسلامی و به میدان آوردن
معارف دینی به صحنه اجتماع، نمایشگر جامعیت وافر خویش در سطح جهان گردید..... او نه تنها قهرمان بت شکن، مبارز بزرگ اسلام، الگوی مجاهدان، شمشیر برنده حق، پیشتاز میدان مرگ و شهادت و بالاخره آیینه تمام نمای وحدت امت و رمز اتحاد امت و امامت است. جمعت فی صفاتک الاضداد و لهذا عزت لک الانداد
نگارش کتاب در تاریخ ۱۳۷۴ هجری قمری به پایان رسیده است
، اما ترجمه آن پس از
انقلاب اسلامی ایران ، سال ۱۴۰۰ هجری قمری ، توسط یکی از شاگردان امام راحل به نام آقای سید احمد فهری صورت گرفته است.
مترجم سعی نموده است در پاره‌ای اندک، به جهاتی که خود ذکر نموده است بیش از ترجمه، توضیحات دیگری را بیان ننماید.
مؤلف محترم غرض از تدوین کتاب را چنین بیان می‌دارند: «... از آنجایی که یکی از بزرگترین
نعمت‌ها بر بندگان و
رحمت گسترده در میان اهل
شهرها ، دعاهایی است که از گنجینه‌های
وحی و
شریعت و حاملان دانش و حکمت نقل شده؛ زیرا همین دعاهاست که رابطه معنوی میان
خالق و
مخلوق و رشته پیوند میان
عاشق و
معشوق است، و وسیله‌ای است برای درآمدن به اندرون قلعه محکم، و چنگ زدن به آن دستاویز استوار و ریسمان پرتوان... پس خواستم که آن را از بعضی جهات به مقدار آمادگی خویش، با توانی اندک و آگاهی ناچیزی که دارم شرح کنم.»
این کتاب بر محور فصل بندی و ابواب خاصی نیست بلکه بر اساس جملات
دعای سحر تدوین یافته، و در ذیل هر یک از ۲۲ فقره‌ای که نام‌های خداوند بیان شده است شرحی پیرامون آن جملات به نگارش در آمده است که به برخی از مباحث هر فقره اشاره می‌شود.
۱. مباحث فقره اول «اللهم انی اسالک من بهائک بابهاه...» عبارتند از :جامعیت
انسان همه عوالم را،سر ابتداء به «
اللهم » در
ادعیه ،حقیقت
اخلاص ،طریقه
سلوک شیخ الانبیاء ،فرق میان
بهاء و
جمال ،فرق میان صفت
جلال و
جمال.
۲. مباحث فقره دوم: «اللهم انی اسالک من جمالک باجمله...» عبارتست از : در احاطه بیشتر
وجود بسیطتر،در عدم
تزاحم کثرات در
عالم آخرت.
۳. مباحث فقره سوم: «اللهم انی اسالک من عظمتک باعظمها...» عبارتست از : در عظمت الهی،آیا عظیم از
صفات ذات یا
اسماء صفات یا
اسماء افعال است؟
۴. مباحث فقره چهارم: «اللهم انی اسالک من نورک بانوره...» عبارتست از : در عدم انحصار
نور به محسوسات،مبدا انوار و نور واجب.
۵. مباحث فقره پنجم: «اللهم انی اسالک من رحمتک باوسعها...» عبارتند از : فرق میان رحمت
رحمانیت و رحمت
رحیمیت ،معانی مختلف رحمان و رحیم،مرتبه اسم رحمان و رحیم،نظر مؤلف پیرامون رحمانیت و رحیمیت و تصحیح کلام
عارف بزرگوار مرحوم
حاج میرزا جواد ملکی تبریزی (قده)
۶. مباحث فقره ششم: «اللهم انی اسالک من کلماتک باتمها...» عبارتند از : کتاب
تکوین و کلمات آن،معنای کلمه تامه و اتم آن،
انسان کامل ، اتم کلمات است،نظر مؤلف و
ملا صدرا (قده) در نزول کتاب الهی،بطون کتاب الهی،لزوم حفظ علم ظاهر و باطن.
۷. مباحث فقره هفتم: «اللهم انی اسالک من کمالک باکمله...» عبارتند از : آیا
کمال از
صفات جلال است یا جمال؟،تشبیه
ولایت در عقاید و اعمال به صورت، برای
هیولی .
۸. مباحث فقره هشتم: «اللهم انی اسالک من اسمائک باکبرها...» عبارتند از :
حجاب بودن اسماء و صفات الهی برای
ذات مقدس،سر سجود
ملائکه بر
آدم علیه السّلام ،حقیقت، ارکان و اقسام
اسم اعظم ،نظر مؤلف پیرامون سخن
عارف کامل مرحوم ملکی (قده) راجع به «بسم الله الرحمن الرحیم».
۹. مباحث فقره نهم: «اللهم انی اسالک من عزتک باعزها...» عبارتند از : معانی
عزیز ،حقیقت معنای
امر بین الامرین ،
سمع و
بصر در حق
تعالی از شئون
علم است.
۱۰. مباحث فقره دهم: «اللهم انی اسالک من مشیتک بامضاها...» عبارتند از : تعین همه موجودات برای
مشیت حق
تعالی،تحقیق عمیق تر در معنای مشیت،نفوذ مشیت الهی در عالم وجود،
اراده قدیم و
حادث الهی.
۱۱. مباحث فقره یازدهم: «اللهم انی اسالک من قدرتک...» عبارتند از : فرق میان
قدرت در
تعریف حکما و
متکلمین ،بیان مرحوم
محقق داماد در سر عدم تعلق قدرت به ممتنعات.
۱۲. فقره دوازدهم: «اللهم انی اسالک من علمک بانفذه...» عبارتند از : در حقیقت حق
تعالی که و
جود بشرط لا یا
لا بشرط است،نفوذ علم حق
تعالی،نحوه ارتباط موجودات با حق
تعالی.
۱۳. مباحث فقره سیزدهم: «اللهم انی اسالک من قولک بارضاه...» عبارتند از : معنای
رضی بودن همه اقوال خداوند،قول خداوند،سئوال
اولیای الهی از
خداوند .
۱۴. مباحث فقره چهاردهم: «اللهم انی اسالک من مسائلک باحبها...» عبارتند از :
لسان ذات چیست؟،
استجابت مناسب هر لسان،تحقیقی پیرامون محبوب‌ترین مساله نزد خداوند.
۱۵. مباحث فقره پانزدهم: «اللهم انی اسالک من شرفک باشرفه...» عبارتند از : توضیحی پیرامون
خیر محض بودن وجود،کلام
صدر المتالهین در بازگشت شرور به امکان.
۱۶. مباحث فقره شانزدهم: «اللهم انی اسالک من سلطانک بادومه...» عبارتند از : کیفیت
سلطنت حق
تعالی در همه عوالم.
۱۷. مباحث فقره هفدهم: «اللهم انی اسالک من ملکک بافخره...» عبارتند از : معانی
ملک حق تعالی.
۱۸. مباحث فقره هجدهم: «اللهم انی اسالک من علوک باعلاه...» عبارتند از :
علی جزء
اسماء ذات ،علو مخصوص حق
تعالی.
۱۹. مباحث فقره نوزدهم: «اللهم انی اسالک من منک باقدمه...» عبارتند از :
تلازم قدیم بودن منت با فیض.
۲۰. مباحث فقره بیستم: «اللهم انی اسالک من آیاتک باکرمها...» عبارتند از :
آیه بودن تمام موجودات،
انسان کامل آیت الله الکبری.
۲۱. مباحث فقره بیست و یکم: «اللهم انی اسالک بما انت فیه من الشان و الجبروت...» عبارتند از :
امکان تجلی به اسم جامع و کل شئون برای انسان کامل.
۲۲. مباحث فقره بیست و دوم: «اللهم انی اسالک بما تجیبنی (به) حین اسالک...» عبارتند از :
اجابت دعای سالک در آغاز، و فرجام سلوک به وسیله اسم اعظم آرا و ابتکارات.
اندیشه‌های مؤلف در کتاب مزبور شامل نکات عمیق فلسفی و
عرفانی است. بنابراین کتاب شرح دعای سحر خود، نیازمند تبیین و شرح اصطلاحات و مفاهیم گسترده آن است. بدیهی است تالیف چنین کتابی بدون احاطه علمی به تمام جوانب آن نمی‌تواند سودمند باشد. لازم به ذکر است تاکنون نقدی بر این کتاب دریافت نشده است.
بحث دعا و نگارش پیرامون آن از دیر زمان در میان دانشمندان
شیعی مطرح بوده است. در خصوص دعای سحر هم آنچه تحقیق مختصری صورت گرفت، دو شرح قبل از تالیف امام (قده) نوشته شده است.
شرح اول: «
رساله فی شرح دعاء السحر » تالیف عالم ربانی، حکیم صمدانی مرحوم
حاج محمد کریم خان کرمانی (قده) است. شرح مزبور در بیست و نهم
جمادی الاولی ۱۲۷۴ هجری قمری به پایان و در چاپخانه سعادت
کرمان به طبع رسیده است.
شرح دوم: «
هذا کتاب شرح دعاء السحر المعروف فی شهر رمضان» تالیف آیت الله
آقا حبیب الله الشریف الکاشانی (قده) است که در تاریخ ۱۲ شهر
رمضان ۱۲۹۷ قمری در
قمصر به پایان آمده و در چاپخانه
حوزه علمیه قم به طبع رسیده است.
آنچه در مقایسه دو شرح مزبور و شرح دعای سحر تالیف
امام خمینی (قده) به نظر می‌رسد این است که شرح دعای سحر ایشان از پیچیدگی خاصی برخوردار است که حکایت از بکار بردن کثرت اصطلاحات فلسفی و
عرفانی دارد ولی در دو شرح مذکور به صورت روان تر بیان شده است.
این کتاب چندین مرتبه به چاپ رسیده است اما چون پاره‌ای از اشتباهات در آن رخ نموده است یک بار هم امام راحل (قده) دستور نوشتن غلطنامه را صادر فرمودند لیکن نسخه حاضر که مترجم آن
سید احمد فهری است پس از ویراستاری حسین استاد ولی توسط انتشارات تربت در سال ۱۳۷۶، در ۳۲۷ صفحه به زیور طبع مزین گردید. ترجمه کتاب از صفحه ۲۷ تا ۲۰۱، و متن کتاب از صفحه ۲۰۳ تا ۳۲۷ می‌باشد. گرچه ادعای تدوین و تحقیق کامل از سوی ناشر مطرح نیست ولی پس از بررسی مختصر کتاب، ایرادات ذیل بر آن وارد است. نسخه دیگر «
شرح دعاء السحر » که توسط
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی «قده» در سال ۱۳۷۴ به چاپ رسیده است از جهات مختلف بر این نسخه مزیت دارد.فی المثل، در نسخه چاپ انتشارات تربت، آدرس
احادیث مطلقا و آدرس
آیات در ترجمه ذکر نشده است در حالی که در نسخه منتشره از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام که دو سال قبل از این هم منتشر شده است تحقیق آیات، احادیث و مستند کلام بزرگان، صورت گرفته است. در نسخه حاضر، برخی حواشی مؤلف (قده) در ترجمه و متن و یا در متن حذف گردیده است.
نرم افزار نور الجنان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
