ترجمه تفسیر جوامع الجامع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب | (ترجمه تفسیر جوامع الجامع) نگاشته ی جمعی از مولفین است.
طبرسی گرچه گاهی در تفسیر «جوامع الجامع» از تفسیر «
مجمع البیان» و یا شاید از دیگر دانشمندان سخنانی نقل می‌کند، (به عنوان نمونه صفحه ۱۷ ج۱ می‌فرماید: و ما اوردناه فی مجمع البیان من کلام ابی علی الفارسی رحمه الله)
ولی می‌توان گفت که بیشتر بلکه نزدیک به همه مطالب آن از
تفسیر کشافاقتباس شده است، او حتی در مواردی که
زمخشری از تفسیر آیه سکوت کرده (مانند ذیل آیه ۴۹ و ۱۲۲ و ۱۲۳ سوره بقره)، و یا قراءت غیر
عاصم را اصل قرار داده (مانند ترجیح «تفدوهم» بر «تفادوهم»،
و یا عبارت آیه را بنحوی تغییر داده (مانند «یتفکرون» به جای «تتفکرون» در صفحه ۱۱ س ۱۳ ج۱، و مانند «جعلناکم ازواجا» به جای (و خلقناکم ازواجا»
و «ما تدعون من دونه من شی ء» در صفحه ۴۴۶ س ۱۳)، و مانند این امور، از تفسیر کشاف تبعیت نموده است.
امتیاز این کتاب بر تفسیر کشاف را در امور زیر می‌توان برشمرد:
۱-
اختصار و حذف زوائد و مطالب غیر ضروری، طبرسی در این کتاب بگونه‌ای در این مورد، تلاش کرده، که غالبا مطالب را در قالب عبارات موجز و کوتاهتری به خوبی بیان کند ولی متاسفانه در برخی از موارد این اختصار موجب
تعقید، و یا اخلال لفظی و معنوی شده، در حالیکه در کشاف در آن موارد، هیچگونه تعقید و یا اخلالی دیده نمی‌شود.
۲- در بسیاری از موارد روایاتی از طرق
شیعه نقل شده که گاهی با تفسیر صاحب کشاف موافق و در بسیاری از مواضع با تفسیر مذکور مخالف است. مانند صفحه ۱۱۶، ۱۶۰، ۴۰، ۴۸، ۷۷، ۷۹ جلد ۱ و موارد دیگر.
۳- طبرسی در این تفسیر در پاره‌ای از موارد، مطالبی از تفسیر
مجمع البیان نیز نقل کرده است.
۴- در مواردی که آراء کلامی
امامیه با نظر معتزله موافق نیست، و یا نظر شخص طبرسی در تفسیر آیه با نظر زمخشری مخالف است، طبرسی از نظر صاحب کشاف عدول کرده، و آنچه را خود حق می‌دانسته بیان نموده است. به عنوان نمونه صفحات ۲۶۱، ۲۶۲، ۳۱۵ و ۳۳۷ جلد ۱)
این تفسیر به سبک مجمع البیان، منظم و مرتب نیست، بلکه چون کشاف مطالب بدون عنوان بندی، بدنبال یکدیگر آمده است.
این تفسیر بسیار موجز و ویژگی مهم آن، ادبی بودن آن است که با عبارات بسیار کوتاه، آیات قرآنی را تبیین می‌کند، و شامل تمام آیات قرآن می‌گردد. شیوه این تفسیر، بیان مسائل مربوط به لغت،
اعراب،
قرائت، بیان نظم و نکات ادبی و بلاغی است، که با رعایت گزیده گویی، متنی دقیق و لطیف ارائه داده است. همین امر سبب گردید تا از
طرف مرکز مدیریت حوزه علمیه قم بعنوان کتاب درس تفسیر، در پایه‌های اولیه دروس سطح، مورد تدریس قرار گیرد.
روش تفسیر در پردازش مطالب بدین گونه است که در آغاز با نام سوره، بیان مکی و مدنی و معنای
سوره، تعداد آیات و فضیلت سوره شروع می‌کند، آنگاه به قرائت، لغت، نحو صرف، و واژه شناسی آیه می‌پردازد، سپس به بیان و شرح و توضیح معنای آیه پرداخته به مانند زمخشری، گفته‌های تفسیری را ارائه می‌کند.
در آغاز آیاتی چند که به یک موضوع مربوط است ذکر شده و سپس به تدریج اجزاء آن آیات آورده شده و در ضمن تفسیر آن جزء، قراءت و جهات ادبی از
صرف و
نحو و
لغت و
اشتقاق و
بلاغت و احیانا کلام و
فقه و
اصول بیان گردیده است. البته در
آیات الاحکام مباحث فقهی را غالبا با اختصار و بنحو ایجاز مطرح می‌کنند، (مانند بحث «و امسحوا برؤوسکم و ارجلکم الی الکعبین») ،
و تفصیل آن را به کتاب مجمع البیان ارجاع می‌دهند. مانند ج۱ صفحه ۳۱۶ ذیل آیه ۶ سوره مائده.
این تفسیر بارها به اشکال مختلف به چاپ رسیده است. چاپ نخستین آن با چاپ سنگی و
قطع رحلی در یک جلد در تهران به سال ۱۳۲۱ قمری. چاپ دیگر با تصحیح و
تعلیق شهید
سید محمد علی قاضی طباطبایی در سال ۱۳۸۳ قمری و در یک مجلد. چاپ سوم در تهران توسط
دانشگاه تهران با تصحیح و تعلیق دکتر
ابو القاسم گرجی در چهار جلد با قطع بزرگ است که البته همین چاپ در قطع وزیری توسط ناشر یاد شده و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، به طور افست نیز انجام گرفته است. دار الاضواء بیروت نیز در سال ۱۴۰۵ قمری این کتاب را در چهار جزء و دو مجلد چاپ کرده است.
لازم به یاد آوری است که این تفسیر افزون بر چاپهای گوناگون توسط احمد امیری شادمهری به فارسی
ترجمه شده و تاکنون دو جلد آن توسط بنیاد پژوهشهای اسلامی (۱۳۷۴- ۱۳۷۵) منتشر شده است.
آدرس‌های داده شده در مقاله بر اساس چاپ چهار جلدی انتشارات دانشگاه تهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و تحقیق دکتر
ابو القاسم گرجی می‌باشد.
دکتر گرجی تحقیق خود را بر اساس پنج نسخه خطی و چاپی، انجام داده‌اند.
نسخه اول متعلق به
کتابخانه مجلس شورای ملی،
نسخه دوم چاپ یک جلدی با تحقیق شهید سید محمد علی قاضی طباطبایی،
نسخه سوم چاپ سنگی است که به اشراف جمعی از فضلای قم تصحیح شده است.
نسخه چهارم و پنجم به شماره ۸۱ و ۸۵ متعلق به کتابخانه
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
نسخه دوم که با تحقیق دانشمند گرامی شهید سید محمد علی قاضی طباطبایی انجام گرفته دارای مقدمه‌ای سودمند در ۲۱ صفحه از محقق در شان قرآن و تفسیر آن، ذکر خصوصیاتی از کتاب جوامع الجامع و چاپهای گذشته آن، شرح حال مؤلف و تالیفات او و مصادر تصحیح می‌باشد، و در پایان همان چاپ، هفت صفحه مطالب مفید و قابل ملاحظه‌ای را تنبیه نموده‌اند.
کارهایی که دکتر ابو القاسم گرجی در تحقیق خود انجام داده‌اند شامل:
۱- مقدمه‌ای شامل شرح حال مؤلف، مولفات او و معرفی جوامع الجامع.
۲- تصحیح
نسخه دوم که متن کتاب قرار داده شد.
۳- حاشیه و تعلیق.
۴-
اعراب و شکل کلمات
۵- نقطه گذاری
۶- شماره آیات
۷- تهیه فهرستهای مختلف، (فهرست مطالب، فهرست آیات مورد استشهاد، فهرست روایات، فهرست کتب، فهرست اسماء، فهرست طوائف و جماعات، فهرست ازمنه و امکنه)
۱- تفسیر جوامع الجامع چهار جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با تحقیق دکتر ابو القاسم گرجی و مقدمه ایشان.
۲-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی جلد ۱ و ۲ به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی انتشارات دوستان تهران ۱۳۷۷
۳-
طبقات مفسران شیعه دکتر
عقیقی بخشایشی ج۲ انتشارات دفتر نشر نوید اسلام قم ۱۳۷۲ چاپ اول
۴-
المفسرون حیاتهم و منهجهمسید محمد علی ایازی چاپ انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ قمری ۱۳۷۳ شمسی
نرم افزار جامع التفاسیر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
