ترجمه الجمان فی تشبیهات القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الجمان فی تشبیهات القرآن این کتاب نخستین کتابی است که تشبیهات
قرآن کریم را مورد بررسی قرار می‌دهد.
در این کتاب تشبیهات آمده در ۳۶ سوره قرآن کریم از جمله
نحل،
کهف،
انبیاء،
حج،
نور،
صافات،
حشر،
مرسلات و
فیل استقصا شده است. روش و اسلوب مؤلف در بیان تشبیه آیه چنین است که نخست آیه‌ای را مطرح می‌کند و برحسب مورد به شرح و توضیح برخی کلمات و لغات آن از نظر معنی و اعراب و احیانا اشتقاق و قرائت می‌پردازد و سپس اشاره‌ای اجمالی به معنای آن می‌کند. آنگاه تشبیهات شاعران نامی و مشهور عرب را در موضوع تشبیه آن آیه نقل می‌کند و بدون اینکه غالبا خود در این باب نظری اظهار دارد، خواننده را به قضاوت می‌طلبد. در میان شاعران قدیم و محدث و مولد، وی بیش از همه از
ذو الرمة،
اعشی،
امرؤا القیس،
ابن المعتز و
نابغه ذبیانی در موضوع تشبیه آیات قرآنی سخن به میان آورده و شعر ایشان را به عنوان بهترین شاهد آن تشبیهات نقل کرده و شان تشبیه آیات قرآن را از مقایسه با آنها منزه و مبرا دانسته است. اشعاری که
ابن ناقیا در موضوعات مختلف مختلف تشبیه آورده بالغ بر هزار و صد بیت از شاعران مختلف است که مصححان محترم «الجمان» وجوه اختلاف آنها را در ذیل از منابع مختلف نقل کرده‌اند.
ابو القاسم عبدالله (عبد الباقی) بن محمد بغدادی (۴۱۰- ۴۸۵ ق)
شاعر،
ادیب، لغوی و قرآن پژوه و شاگرد
ابو اسحاق شیرازی است. او شاعری ظرافت پیشه و صاحب طبعی روان و اهل طنز و فکاهه بود و آثار منظوم و منثور طنزآمیز و نیز اثری به نام مقامات از او باقی مانده است. مقام دانش وی از آثارش، مانند کتاب مقامات او، و کتاب
الجمان و
تشبیهات القرآن آشکار می‌شود. از روایت‌هایی که در کتاب الجمان بیان داشته روشن می‌شود که وی نخست نزد پدرش که راوی شعر و ناقل اخبار بوده به تحصیل پرداخته است. او
علم و
ادب را از کسانی چون
تنوخی،
ابن نقور،
العشاری،
ابن مقتدر و
مخرمی شنید و کسانی چون
عبد الوهاب اغاطی،
محمد بن ناصر،
ذهلی و غیره از او روایت کرده‌اند.
برخی آثار او عبارتند از: کتاب
ملح الممالحة،
شرح کتاب الفصیح ثعلب،
مختصر الاغانی،
دیوان رسائل،
اغانی المحدثین، الجمان فی تشبیهات القرآن،
مقامات ادبیه و...
هدف و انگیزه اصلی ابن ناقیا از تالیف «الجمان» اثبات تفوق و علو کلام الهی تا سرحد اعجاز به گونه ایست که هیچ مخلوقی نتواند با آن برابری کند و هنگامی که آدمی در مقام مقایسه کلام حق و کلام خلق برآید به این نتیجه برسد که راهی به مقایسه بین آن دو کلام نیست و بی اختیار به عجز خود از آوردن مثل کلام
خدا در قرآن کریم اعتراف کند.
این کتاب مرجع مهمی در بررسی
تفسیر قرآن و بلاغت عربی و ادب بلندپایه می‌باشد و منبع جالبی است که آدمی با خواندن آن جوی معنوی را احساس می‌کند که آیات کتاب حکیم آن را منعکس می‌نماید و درمی یابد که در آستانه ادبی جاوید قرار گرفته که با
تمام سربلندی و عزت در طول تاریخ مبارز می‌طلبد. و شاید این کتاب نقطه عطف تازه‌ای برای بررسیهای قرآنی جدید و بحثهای بلاغی بدیع باشد.
سخن مترجم، مقدمه مصححان درباره معنای تشبیه و اهمیت بررسی آن، معنای لغوی تشبیه و معنای اصطلاحی آن، کتابهای تالیف شده در موضوع تشبیه، شرح حال «ابن ناقیا»، تالیفات ابن ناقیا و... در آغاز این اثر آمده است. سپس مقدمه‌ای کوتاه از مؤلف آن یعنی ابن ناقیا آمده و پس از آن تشبیهات موجود در برخی سوره‌های قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است.
در پایان در بخش ملحقات ترجمه آیاتی از قرآن کریم که در متن «الجمان» نقل شده، ترجمه احادیث، روایات، امثال و عبارتهای منقول در مقدمه مصححان و متن «الجمان» ترجمه اشعار عربی مقدمه مصححان، ترجمه اشعار متن، ترجمه اشعار و عبارتهای عربی در پاورقی‌ها، منابع و مآخذ تصحیح «الجمان»، منابع و مآخذ ترجمه «الجمان»، فهرست قافیه‌های اشعار، نامهای اشخاص و فرقه‌ها و قبیله‌ها، مکانها و بناهای تاریخی و فهرست نامهای ستارگان و اصطلاحات نجومی آمده است.
این کتاب با تصحیح دکتر
احمد مطلوب و خانم دکتر
خدیجه حدیثی به
زبان عربی از سوی وزارة الثقافة و الارشاد در سال ۱۹۶۸ م در ۴۴۸ صفحه منتشر شده است. نسخه موجود در برنامه ترجمه تحقیق شده این اثر است که توسط دکتر سید
علی میر لوحی و با همکاری بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در قطع وزیری با جلد شومیز در ۵۸۱ صفحه برای اولین بار در سال ۱۳۷۴ شمسی به چاپ رسیده است. منابع: ۱-
بهاء الدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن، جاول، ص۸۴۸ ۲- مقدمه مترجم و مصححان کتاب
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
