تدریج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تدریج یعنی انجام دادن کاری مرتبه به مرتبه و درجه به درجه واز آن به مناسبت در بابهای
طهارت،
صلات،
زکات،
جهاد،
تجارت،
نکاح و
حدود سخن رفته است.
از راههای
تطهیر آب قلیل نجس، استفاده از
آب کُر است. در
تطهیر با آب کُر، شرایطی ذکر شده، از جمله ـ بنابر نظر برخی ـ ریختن
آب کُر بر
آب قلیل به صورت دفعی نه تدریجی. در مقابل، برخی ریختن تدریجی (
با آهستگی و نه القای دفعی) را نیز کافی دانستهاند.
بنابر قول مشهور در
نماز جماعت نباید جایگاه
امام بلندتر از مکان
مأموم باشد؛ لیکن در
زمین هموار دارای شیب که بلندی در آن، حالت تدریجی دارد نه دفعی، مانعی نیست. البتّه شیب باید در حدّی باشد که
با همواری زمین منافات نداشته باشد.
از مصارف
زکات، ادای
دین مدیون است؛ لیکن نسبت به بدهکاری که شغلی دارد و میتواند به تدریج
بدهی خود را بپردازد، اختلاف شده که آیا پرداخت زکات به چنین فردی
جایز است و یا ـ در صورت امکانِ مهلت گرفتن از طلبکاران یا قرض کردن از دیگران برای ادای دین ـ جایز نیست؟
در هریک از مراتب
امر به معروف و ن
هی از منکر (انکار قلبی به اظهار
کراهت از عمل، انکار زبانی و انکار
با ایراد ضرب و جرح) باید به ترتیب و تدریج از مرتبه ساده و ملایمتر به مرتبه شدیدتر پیش رفت. از اینرو، اگر کسی میتواند
با زبان از منکر جلوگیری کند، جلوگیری از آن
با دست و اقدام فیزیکی جایز نیست
اگر شخص ناگزیر از فرمانبری
حاکم جائر باشد، در تنفیذ و اجرای دستورهای او، رعایت تدریج از ساده به شدید و از پایین به بالا ـ
واجب است.
آیا مراتب تأدیب همسر
ناشزه(نصیحت کردن، پشت کردن در رختخواب یا جدا کردن رختخواب و
ایراد ضرب بدون ایجاد کبودی و جرح) به نحو
تخییر است یا همچون مراتب امر به معروف و نهی از منکر به نحو ترتیب و تدریج از مرتبه ساده و ملایم به مرتبه شدید؟ مسئله اختلافی است.
مراتب دفاع از خود یا خانواده و یا
مال همچون مراتب امر به معروف و نهی از منکر، تدریجی و مرحلهای است. بنابر این اگر شخص متعرّض
با داد و فریاد عقب نشینی میکند، به همان حد باید اکتفا کرد. در فرض کفایت مرتبه ملایمتر، اِعمال مرتبه شدیدتر موجب ضمان خواهد بود. هرچند برخی در وجوب تدریج مناقشه کردهاند.
فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۴۲۲.
