• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تحفة الکرام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تحفة الکرام کتابی است در تاریخ محلی مکه، نوشته سید مهدی بن مرتضی بن محمد، مشهور به بحرالعلوم (۱۱۵۵-۱۲۱۲ق.).


کتاب تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت الله الحرام از اندک آثاری است که شیعیان در تاریخ محلی مکه پدید آورده‌اند. نویسنده از دانشمندان مشهور امامی است که در کربلا زاده شد. در فقه، اصول، کلام، تفسیر، رجال و حدیث چیره دست بود. پدرانش از دانشمندان بزرگ امامی بودند و با برخی خاندان‌های علمی شیعه، از جمله مجلسی، خویشاوندی داشتند؛ چنان که خود از مجلسی اول با عنوان «جد» و از مجلسی دوم با عنوان «دایی» یاد می‌کند.
[۱] الکنی و الالقاب، شیخ عباس قمی، ج۲، ص۷۰.    


بحرالعلوم تحصیلاتش را در کربلا نزد پدرش مرتضی بن محمد (م. ۱۲۰۴ق.) و شیخ یوسف بحرانی (م. ۱۱۸۶ق.) آغاز کرد و از استادان نجف همچون شیخ مهدی فتونی عاملی (م. ۱۱۸۳ق.)، شیخ محمدتقی دورقی (م. ۱۱۸۶ق.) و شیخ محمدباقر هزارجریبی (م. ۱۲۰۵ق.) بهره جست. سپس به حوزه درس وحید بهبهانی (م. ۱۲۰۶ق.) در کربلا راه یافت
[۲] الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۶۶، «مقدمه».    
[۳] ریحانة الادب، محمد علی مدرس تبریزی، ج۱، ص۲۳۴.
و در دانش و اجتهاد به جایی رسید که وحید بهبهانی در اواخر عمر خود، مردم را در مسائل احتیاطی به او ارجاع می‌داد.
[۴] مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۶.
سپس به مشهد رفت و هفت سال در آن جا ماند و نزد میرزا مهدی اصفهانی (م. ۱۲۱۸ق.) به فراگیری فلسفه پرداخت. لقب «بحرالعلوم» را همین حکیم به او داد.
[۵] الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۴۳، «مقدمه».    
[۶] اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱۰، ص۱۵۹.    
وی شاگردان بسیار تربیت کرد و به شماری از آن‌ها اجازه روایت داد؛ از جمله سید صدرالدین عاملی (م. ۱۲۶۳ق.)، شیخ جعفر نجفی صاحب کشف الغطاء (م. ۱۲۲۷ق.) و سید جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه (م. ۱۲۰۸ق.) .
[۷] روضات الجنات، خوانساری، ج۷، ص۲۰۲.
[۸] اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱، ص۱۵۹.
[۹] اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱، ص۱۶۰.


۲.۱ - آثار علمی

بحرالعلوم در اواخر سال ۱۱۹۳ق. به حج رفت و دو سال در مکه اقامت گزید. از کارهای او در این مدت، تعیین دقیق میقات‌های احرام، مشخص کردن مواقف حج، تعویض سنگ فرش‌های مسجدالحرام به سنگ‌های غیر معدنی که سجده بر آن‌ها صحیح است و نیز تدریس مذاهب چهارگانه فقهی بود.
[۱۰] مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۷.
[۱۱] تحفة الکرام، ص۱۲، «مقدمه».
[۱۲] تحفة الکرام، ص۱۳، «مقدمه».
از او جز چند اثر در عبادات و معاملات، علم رجال
[۱۳] الذریعه، آقا بزرگ، ج۲۱، ص۸۱.    
[۱۴] الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۹۴.    
[۱۵] الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۹۵، «مقدمه».    
[۱۶] مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۹.
[۱۷] مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۲۱.
و چند رساله در مناسک و احکام حج، همانند اجوبة عن مسائل فی الحج اثری بر جای نمانده است.
[۱۸] اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱۰، ص۱۶۰.    


۲.۲ - وفات

بحرالعلوم در نجف وفات یافت و نزدیک آرامگاه شیخ طوسی به خاک سپرده شد.
[۱۹] اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱۰، ص۱۵۹.    
[۲۰] مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۲۶.

تحفة الکرام از اندک کتاب‌هایی است که دانشمندان شیعه در تاریخ محلی مکه نگاشته‌اند. بحرالعلوم در این کتاب از منابع گوناگون و معتبر سود برده است؛ همانند کهن‌ترین اثر موجود، اخبار مکه ازرقی
[۲۱] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۸.
[۲۲] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۱.
[۲۳] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۳.
[۲۴] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۰۲.
، اخبار مکه فاکهی
[۲۵] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۵.
، شفاء الغرام
[۲۶] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۱.
[۲۷] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۸۸.
[۲۸] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۹۱.
، الجامع اللطیف
[۲۹] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۳.
[۳۰] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۴.
[۳۱] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۵۵.
، و الاعلام باعلام بیت الله الحرام.
[۳۲] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۰.
[۳۳] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۶.
[۳۴] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۰۹.


مبنای بحرالعلوم در این کتاب، جز در مواردی اندک
[۳۵] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۷۶.
گزارش دیدگاه‌ها و سخنان دیگران است، بی آن که خود داوری کند. او افزون بر پرداختن به تاریخ محلی مکه، به بیان احکام فقهی حج و حرم نیز نظر داشته است.
[۳۶] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۱.
[۳۷] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۲.


تحفة الکرام حاوی۲۲ موضوع اصلی است که برخی از مهم‌ترین موارد آن‌ها بدین قرارند:
کعبه و ویژگی‌های ظاهری و تعداد دفعات ساخت و ساز آن
[۳۸] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۱.
[۳۹] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۲۴.
، حجرالاسود و ویژگی‌های ظاهری و پیشینه و فضیلت آن
[۴۰] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۲۷.
[۴۱] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۳۶.
، رکن یمانی و فضیلت و رخدادهای تاریخی مربوط به آن
[۴۲] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۳۹.
[۴۳] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۰.
، شاذروان و ویژگی‌های ظاهری و جواز طواف آن
[۴۴] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۹.
[۴۵] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۵۲.
، حجر اسماعیل و اندازه و حدود و ویژگی‌های ظاهری آن و پیشینه تاریخی و تغییرها و نوسازی‌های آن
[۴۶] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۶۵.
[۴۷] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۶۸.
، مقام ابراهیم و سبب ایستادن حضرت ابراهیم بر آن و اندازه و حدود و مسائل فقهی مربوط به آن و پیشینه تاریخی و تغییرهایی که گویا بر اثر سیل در آن پدید آمده‌اند
[۴۸] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۷۹.
[۴۹] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۴.
، زمزم و چگونگی پیدایش این چشمه و تغییرهای تاریخی آن و نام هایش
[۵۰] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۷.
[۵۱] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۹۶.
، مسجدالحرام و حدود آن و تغییرهایش و مباحثی از این دست که نخست هیچ دیوار و بنایی پیرامون آن نبوده است و مردم مکه برای بزرگداشتش دیوار و خانه‌هایی پیرامون آن ساخته‌اند
[۵۲] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۹۹.
[۵۳] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۱۴.
، مسعی و حدود و طول آن و پاسخ به این اشکال فقهی که سعی از کارهای تعبدی است و باید در محل ویژه آن صورت بگیرد، در حالی که بعضی از قسمت‌های مسعی در حال حاضر با دوران پیامبر (ص) متفاوت است
[۵۴] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۱۷.
[۵۵] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۲۶.
، مکه و تاریخ و حدود و نام هایش و هشت نام قرآنی آن
[۵۶] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۲۹.
[۵۷] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۳۴.
، حرم و سبب نام گذاری آن، حدود جغرافیایی حرم و علامات و انصاب آن
[۵۸] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۳۵.
[۵۹] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۴۳.
، عرفه و حدود آن
[۶۰] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۴۵.
[۶۱] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۵۰.
، منا و حدود و اندازه آن، جمرات و موضع آن و حکم فقهی رمی جمرات، محصب و محدوده و نام‌های آن
[۶۲] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۵۳.
[۶۳] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۶۴.
، و نیز ملحقات شامل جهات قبله دیگر کشورها، مختصری از زندگی پیامبر، و ایمان اجدادش.
[۶۴] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۹۳.
[۶۵] تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۳۰۰.


محمد جواد جلالی و خالد غفوری کتاب را با بهره گیری از نسخه‌ای خطی که با نسخه معتبر خطی مؤلف مقابله شده، تصحیح کرده و در ۳۴۴ صفحه و قطع وزیری به سال ۱۴۲۵ق. در انتشارات مشعر به چاپ رسانده‌اند.

(۱)) اعیان الشیعه: محسن امین (م. ۱۳۷۱ق.) ، به کوشش حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
(۲) لذریعة الی تصانیف الشیعه: آقا بزرگ تهرانی (م. ۱۳۴۸ش.) ، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
(۳) روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات: محمد باقر خوانساری (م. ۱۳۱۳ق.) ، تهران، اسماعیلیان، ۱۳۹۲ق.
(۴) ریحانة الادب: محمد علی مدرس تبریزی (م. ۱۳۳۳ق.) ، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
(۵) الفوائد الرجالیه: محمد مهدی بحرالعلوم (م. ۱۲۱۲ق.) ، به کوشش محمد صادق و حسین، تهران، مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ش.
(۶) الکنی و الالقاب: شیخ عباس قمی (م. ۱۳۵۹ق.) ، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۹۷ق.
(۷) مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار: محمد علی حبیب آبادی (م. ۱۳۹۶ق.) ، اصفهان، نفائس مخطوطات، ۱۳۳۷ق.

۱. ↑ الکنی و الالقاب، شیخ عباس قمی، ج۲، ص۷۰.    
۲. ↑ الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۶۶، «مقدمه».    
۳. ↑ ریحانة الادب، محمد علی مدرس تبریزی، ج۱، ص۲۳۴.
۴. ↑ مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۶.
۵. ↑ الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۴۳، «مقدمه».    
۶. ↑ اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱۰، ص۱۵۹.    
۷. ↑ روضات الجنات، خوانساری، ج۷، ص۲۰۲.
۸. ↑ اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱، ص۱۵۹.
۹. ↑ اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱، ص۱۶۰.
۱۰. ↑ مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۷.
۱۱. ↑ تحفة الکرام، ص۱۲، «مقدمه».
۱۲. ↑ تحفة الکرام، ص۱۳، «مقدمه».
۱۳. ↑ الذریعه، آقا بزرگ، ج۲۱، ص۸۱.    
۱۴. ↑ الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۹۴.    
۱۵. ↑ الفوائد الرجالیه، محمد مهدی بحرالعلوم، ج۱، ص۹۵، «مقدمه».    
۱۶. ↑ مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۱۹.
۱۷. ↑ مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۲۱.
۱۸. ↑ اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱۰، ص۱۶۰.    
۱۹. ↑ اعیان الشیعه، محسن امین، ج۱۰، ص۱۵۹.    
۲۰. ↑ مکارم الآثار، محمد علی حبیب آبادی، ج۲، ص۴۲۶.
۲۱. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۸.
۲۲. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۱.
۲۳. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۳.
۲۴. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۰۲.
۲۵. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۵.
۲۶. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۱.
۲۷. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۸۸.
۲۸. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۹۱.
۲۹. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۳.
۳۰. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۴.
۳۱. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۵۵.
۳۲. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۰.
۳۳. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۵۶.
۳۴. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۰۹.
۳۵. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۷۶.
۳۶. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۱.
۳۷. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۲.
۳۸. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۴۱.
۳۹. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۲۴.
۴۰. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۲۷.
۴۱. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۳۶.
۴۲. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۳۹.
۴۳. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۰.
۴۴. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۴۹.
۴۵. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۵۲.
۴۶. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۶۵.
۴۷. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۶۸.
۴۸. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۷۹.
۴۹. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۴.
۵۰. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۸۷.
۵۱. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۹۶.
۵۲. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۱۹۹.
۵۳. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۱۴.
۵۴. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۱۷.
۵۵. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۲۶.
۵۶. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۲۹.
۵۷. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۳۴.
۵۸. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۳۵.
۵۹. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۴۳.
۶۰. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۴۵.
۶۱. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۵۰.
۶۲. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۵۳.
۶۳. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۶۴.
۶۴. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۲۹۳.
۶۵. ↑ تحفة الکرام، بحرالعلوم، ص۳۰۰.


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «تحفة الکرام».    




جعبه ابزار