تحریر الأصول (محمدعلی موسوی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تحریر الاصول»، تقریرات درس اصول آیة الله
موسوی جزائری است که در
حوزه علمیه اهواز القاء شده و ظاهرا توسط محسن حیدری نوشته شده است.
مؤلف، کتاب را در مباحث
الفاظ و بر اساس تقسیم بندی
محقق اصفهانی تدوین نموده و در آن به تبیین نظریات مرحوم
خویی ،
حضرت امام ،
محقق اصفهانی ،
نایینی ،
عراقی و سید
بروجردی پرداخته و بعد از نقد و بررسی، نظریه مختار را بیان می‌کند.
کتاب، مشتمل بر مباحث الفاظ است که به مهم‌ترین قسمت‌های آن اشاره می‌شود:
مشهور،
علم اصول را چنین تعریف کرده‌اند: «علم به قواعدی است که برای استنباط
احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی ممهد و ممحض شده است». مؤلف، این تعریف را بهترین تعریف دانسته و اشکالات صاحب «
کفایه » را بر آن وارد نمی‌داند، البته محقق اصفهانی علم اصول را به نحوه دیگری تعریف می‌کند که ظاهرا به تعریف مشهور بازگشت دارد.
بهترین و بدیع‌ترین تقسیم بندی قواعد اصولی، مخصوص محقق اصفهانی است که شامل همه مسائل اصولی می‌شود و هر مسئله‌ای را در باب خودش قرار می‌دهد. به نظر ایشان، مباحث اصولی به چهار بخش تقسیم می‌شود:
الف) مباحث الفاظ: این بخش، از مدلول الفاظ و ظواهر آنها به طور عام بحث می‌کند، مثل بحث از ظهور صیغه «افعل» در وجوب و ظهور نهی در
حرمت و امثال اینها.
ب)
مباحث عقلیه : این بخش، از ملازمه‌هایی که بین خود احکام برقرار است، بحث می‌کند، مانند بحث از ملازمه بین حکم
عقل و حکم
شرع و بحث از اینکه وجوب یک شی ء، مستلزم وجوب مقدمه آن است و مثل بحث از اینکه وجوب یک شی ء، مستلزم حرمت ضد آن است و مثل بحث از امکان
اجتماع امر و نهی و امثال اینها.
ج) مباحث
حجت : در این بخش، از حجیت و دلیلیت بحث می‌شود، مانند بحث از حجیت خبر واحد، ظواهر
کتاب ،
سنت ،
اجماع و عقل.
د) مباحث اصول عملیه: این بخش، از منبع و مرجع
مجتهد در هنگام فقدان دلیل اجتهادی بحث می‌کند، مثل بحث از اصل
برائت ،
احتیاط ،
استصحاب و
تخییر .
تفاوت قول حضرت امام با دیگران در مسئله موضوع علم اصول، آن است که ایشان، ملاک تمایز و
وحدت را یا به موضوع و یا به جهت جامعه بین محمولات دانسته و لازمه سخن ایشان، کفایت یکی از آن دو بر سبیل اجمال است، البته محقق بروجردی هم نظری دارد که قابل بررسی است.
مختار مؤلف در باب حقیقت وضع، این است که دلالت الفاظ بر معانی، به واسطه جعل و اعتبار است و دلایل این قول، بطلان سایر اقوال و مراجعه به وجدان است،
در بحث
صحیح و اعم ، مؤلف، بیان می‌کند که تحقیق آن است که بعد از انتفای جامع ذاتی بین مراتب مختلفه و انتفای وضع برای جامع عرضی و عدم وضوح مراد از جامع مبهم به نحوی که به جامع عرضی قابل رجوع نباشد، این مسئله فهمیده می‌شود که مرتکز در اذهان متشرعه این است که
صلات و امثال آن، حقیقتی است واحد و استعمال در آن از سنخ
مشترک معنوی است و بهترین وجه حل مسئله، در این است که وحدت مراتب مختلف، نه حقیقی است و نه عرضی، بلکه آن، امری اعتباری است که به سبب جعل هوهویت و عینیت بین این مراتب حاصل شده است، پس ممکن است واضع، لفظ را نخست، برای مرتبه علیا وضع کرده، سپس سایر مراتب را به عنوان ظهورات و تجلیات این مرتبه اعتبار کند.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
