تجسم اعمال (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجسم عمل یکی از احکام اعمال است که
آیات بسیاری در
قرآن کریم به آن اشاره کرده است. اعمال اعمّ از خوب و بد در
روز قیامت مجسّم خواهند بود. تجسم عمل در
آخرت حتمی است ولی در کیفیّت فرق خواهد داشت یعنی یا جزا عین عمل و مطابق با آن است و یا عمل سبب جزاست نه خود عمل. از دیگر احکام اعمال می‌توان
به این موارد اشاره کرد:
حبط و بی‌اثر شدن آنهاست که سبب از بین رفتن عمل است؛ انتقال اعمال یعنی
عمل خیر را یکی انجام می‌دهد ولی پاداش آن را دیگری می‌برد و عمل بد که فاعلش انجام داده از شخص دیگر بازخواست می‌شود. در مورد تجسم اعمال
روایات بسیاری از طریق
اهل بیت (علیهم‌السّلام) و
اهل سنت وارد شده است.
آیات بسیاری هست که حکایت از تجسّم عمل می‌کند و اینکه اعمال اعمّ از خوب و بد در روز قیامت مجسّم و مرئی خواهند بود از قبیل:
(یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ اَشْتاتاً لِیُرَوْا اَعْمالَهُمْ.)(فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ.)وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ. (در آن روز مردم
به صورت گروه‌هاى پراكنده از قبرها خارج مى‌شوند تا اعمالشان
به آنها نشان داده شود. پس هر كس هم‌وزن ذرّه‌اى كار خير انجام دهد آن را مى‌بيند. و هر كس هم‌وزن ذرّه‌اى كار بد كرده آن را نيز مى‌بيند.)
در این آیات اعمال و
خیر و شر سه بار مفعول رؤیت واقع شده‌اند و مرئی و مجسّم بودن اعمال منطوق صریح آنها است.
و مثل:
(یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ اَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ اَمَداً بَعِیداً) (روزى كه هر كس، هر كار نيكى كه انجام داده، حاضر مى‌بيند؛ و آرزو مى‌كند ميان او، و هركار بدى كه انجام داده، فاصله زمانى زيادى باشد.)
در این مضمون روایات بسیاری از طریق ائمه اهل بیت (علیهم‌السّلام) و اهل سنت وارد شده که اگر آیات و روایات جمع آوری شود
کتاب مستقلی خواهد بود. خوانندگان می‌توانند
به کتاب تجسم عمل یا
تبدّل نیرو به ماده تالیف آقای
محمد امین رضوی رجوع کنند.
ناگفته نماند:
ماده در اثر فعل و انفعال اتمی
مبدّل به نیرو می‌شود مثلا
نیروی حاصله از تشعشع
اورانیوم و
رادیوم و غیره ولی بشر قدرت آن را ندارد که
نیرو را مجددا
مبدل به ماده کند ولی مسلما چنین
تبدیلی امکان پذیر خواهد بود. اعمال اعمّ از نیک و بد جز
تبدّل ماده به نیرو نیست بشر در اثر اراده شروع
به کار می‌کند و مقداری از مواد بدنش
مبدّل به نیرو می‌شود و از بدن خارج می‌گردد خواه
به صورت
لا الهَ اِلَّا اللَّهُ گفتن باشد یا
به صورت فحش دادن
به کسی، و
به حکم آنکه موجود معدوم شدنی نیست آن
نیرو در دنیا می‌ماند و
به قدرت خداوندی مجسّم شده روز قیامت تحویل عامل می‌گردد.
بعضی از آیات صریح‌اند در اینکه جزای آخرت خود اعمال دنیاست مثل:
(هَلْ تُجْزَوْنَ اِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) «آیا جزا داده می‌شوید جز آنچه را که می‌کردید؟»
(وَلا تُجْزَوْنَ اِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) (و جز آنچه انجام مى‌داديد،
کیفر داده نمى‌شويد.)
ایضا آیات
۳۹ صافات،
۲۸جاثیه ،
۱۶ طور ،
۷ تحریم و غیره.
بعضی دیگر حکایت از آن دارند که جزای آخرت در اثر اعمال دنیا است و این می‌فهماند که اعمال سبب جزا هستند نه خود آن مثل:
(فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ) ( امّا امروز عذاب ذلّت‌بار
به خاطر استكبارى كه در زمين
به ناحق داشتيد و
به خاطر گناهانى كه انجام مى‌داديد، جزاى شما خواهد بود.)
(وَ نُودُوا اَنْ تِلْکُمُ الْجَنَّةُ اُورِثْتُمُوها بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) (و در اين هنگام
به آنان ندا داده مى‌شود كه: «اين
بهشت را در برابر اعمالى كه انجام مى‌داديد،
به ارث برديد.» )
در جواب باید گفت: گرچه تجسم عمل در آخرت حتمی است ولی در کیفیّت فرق خواهد داشت مثلا جمله «
لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ الَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»
به شکل گنجی در بهشت تحویل انسان می‌شود.
در این صورت اگر بگوئیم این
نعمت یا
عذاب همان است درست گفته‌ایم و اگر بگوئیم: این
به واسطه فلان عمل است باز درست گفته‌ایم زیرا در شکل و کیفیّت فرق دارند، این هر دو تعبیر در آیه ذیل بکار رفته است:
(کُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ اُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً) یعنی: «اهل بهشت وقتی که میوه‌ای از بهشت
به آنها داده شد گویند: این همان است که قبلا
به ما داده شده بود.»
بعد فرموده:
وَ اُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً یعنی میوه آخرت
به آنها داده می‌شود در حالی که شبیه میوه دنیا است لفظ
هذَا الَّذِی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ حاکی از عینیّت عمل و جزا است و مُتَشابِهاً اشاره
به اختلاف کیفیّت است.
این در صورتی است که مثلا شخصی سیبی را در دنیا بخورد سپس از
نیروی حاصله آن دو رکعت نماز بخواند و آن سیب
به شکل
نماز از بدنش بیرون بریزد آن
نیرو در آخرت
به سیب
مبدّل شده و تحویل عامل گردد. واللَّه العالم.
از جمله احکام اعمال، حبط و بی‌اثر شدن آنهاست که در «حبط»
به طور مشروح توضیح داده شده و همچنین اسباب حبط روشن گردیده است.
از جمله احکام عجیب اعمال انتقال آنهاست که از عامل گذشته
به حساب دیگران نوشته می‌شود، عمل خیر را یکی انجام می‌دهد ولی پاداش آن را دیگری می‌برد و عمل بد که فاعلش انجام داده از شخص دیگر بازخواست می‌شود. رجوع شود
به «بوء»
ذیل آیه
(اِنِّی اُرِیدُ اَنْ تَبُوءَ بِاِثْمِی وَ اِثْمِکَ) (من مى‌خواهم تو بار
گناه من و گناه خود را بر دوش كشى)
در روایات غیبت نیز دلالاتی بر انتقال اعمال هست.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «تجسم اعمال»، ج۵، ص۴۸-۵۱.
