تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای جزئیت نتیجه به سبب جزئیت یکی از دو مقدمه قیاس است.

---

یکی از شرایط عمومی اشکال قیاس «تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین» است؛ یعنی قضیه مطلوب در قیاس از لحاظ «کیف» و «کم» تابع ادنی و اخس (پست‌تر و پایین‌تر به لحاظ مرتبه) از دو مقدمه (صغرا و کبرا) است، به این معنا که اگر یکی از دو مقدمه، کلی و دیگری جزئی، یا یکی موجبه و دیگری سالبه باشد، چون کلیت، اشرف از جزئیت و موجبه‌ بودن و اثبات در شرافت و رتبه، بالاتر از نفی و سلب است؛ پس نتیجه، جزئی و سالبه است. برای مثال، نتیجه قیاس «برخی مردم متکبرند و هر متکبری نادان است» چنین می‌شود: «برخی مردم احمق‌اند». در این مثال صغرا به لحاظ کم، جزئیه و کبرا کلیه است، از این روی نتیجه، تابع اخس آن دو و به لحاظ کم، جزئیه است. همچنین نتیجه قیاس «هر خداشناسی مؤمن است، و هیچ مؤمنی دروغ نمی‌گوید»، می‌شود: «هیچ خداشناسی دروغ نمی‌گوید». در این مثال، صغرا به لحاظ کیف، موجبه و کبرا سالبه است، از این روی نتیجه، تابع اخس آن دو است و به لحاظ کیف، سالبه می‌شود.
بدین‌سان می‌توان گفت: قاعده کلی در انتاج، آن است که هرگاه یکی از دو مقدمه، سالبه یا جزئیه باشد، نتیجه، تابع همان مقدمه جزئیه یا سالبه است، زیرا جزئیت و سلب، حداقل و قدر متیقن انتاج است.

---

نتیجه قیاس، از لحاظ ماده نیز تابع اخس و ارذل از دو مقدمه است؛ پس اگر یکی از دو مقدمه غیر یقینی (ظنی یا وهمی یا مشهوری یا تسلّمی و یا تخیلی) باشد و مقدمه دیگر یقینی، نتیجه غیر یقینی می‌شود. وضعیت مقدمات غیر یقینیه نسبت به یکدیگر نیز به همین نحو است؛ برای مثال اگر یک مقدمه وهمی و دیگری ظنی باشد، نتیجه وهمی است نه ظنی.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---