• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای جزئیت نتیجه به سبب جزئیت یکی از دو مقدمه قیاس است.



یکی از شرایط عمومی اشکال قیاس «تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین» است؛ یعنی قضیه مطلوب در قیاس از لحاظ «کیف» و «کم» تابع ادنی و اخس (پست‌تر و پایین‌تر به لحاظ مرتبه) از دو مقدمه (صغرا و کبرا) است، به این معنا که اگر یکی از دو مقدمه، کلی و دیگری جزئی، یا یکی موجبه و دیگری سالبه باشد، چون کلیت، اشرف از جزئیت و موجبه‌ بودن و اثبات در شرافت و رتبه، بالاتر از نفی و سلب است؛ پس نتیجه، جزئی و سالبه است. برای مثال، نتیجه قیاس «برخی مردم متکبرند و هر متکبری نادان است» چنین می‌شود: «برخی مردم احمق‌اند». در این مثال صغرا به لحاظ کم، جزئیه و کبرا کلیه است، از این روی نتیجه، تابع اخس آن دو و به لحاظ کم، جزئیه است. همچنین نتیجه قیاس «هر خداشناسی مؤمن است، و هیچ مؤمنی دروغ نمی‌گوید»، می‌شود: «هیچ خداشناسی دروغ نمی‌گوید». در این مثال، صغرا به لحاظ کیف، موجبه و کبرا سالبه است، از این روی نتیجه، تابع اخس آن دو است و به لحاظ کیف، سالبه می‌شود.
بدین‌سان می‌توان گفت: قاعده کلی در انتاج، آن است که هرگاه یکی از دو مقدمه، سالبه یا جزئیه باشد، نتیجه، تابع همان مقدمه جزئیه یا سالبه است، زیرا جزئیت و سلب، حداقل و قدر متیقن انتاج است.


نتیجه قیاس، از لحاظ ماده نیز تابع اخس و ارذل از دو مقدمه است؛ پس اگر یکی از دو مقدمه غیر یقینی (ظنی یا وهمی یا مشهوری یا تسلّمی و یا تخیلی) باشد و مقدمه دیگر یقینی، نتیجه غیر یقینی می‌شود. وضعیت مقدمات غیر یقینیه نسبت به یکدیگر نیز به همین نحو است؛ برای مثال اگر یک مقدمه وهمی و دیگری ظنی باشد، نتیجه وهمی است نه ظنی.
[۲] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۹۱.
[۳] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۹۱-۲۹۲.



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    


۱. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۴۲۱.    
۲. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۹۱.
۳. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۹۱-۲۹۲.



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تبعیت نتیجه از اخس مقدمتین»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۳.    



جعبه ابزار