تباین الفاظ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تباین الفاظ یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای نسبت میان الفاظ متعدد دارای معانی مختلف است.
هنگامی که لفظی با لفظ یا الفاظ دیگر مقایسه می‌شود یا همگی برای یک
معنا وضع شده‌اند؛ مانند:
بشر و
انسان که «
مترادف» نامیده می‌شوند یا هر یک برای معنای مختص به خود وضع شده‌اند؛ مانند: کتاب و قلم که «
متباین» نام دارند. بدین‌سان هرگاه الفاظ متعددی را که برای هر یک، معنای مخصوصی باشد نسبت به یکدیگر لحاظ کنند آن الفاظ را «متباین» و نسبت میان آنها را «تباین لفظی» خوانند.
تباین در مباحث الفاظ منطق با تباین در باب نِسَب اربع (
تساوی،
تباین،
عموم و خصوص مطلق و
عموم و خصوص من وجه) فرق دارد. در باب نسب، تباین به معنای جدایی و بینونت کامل بین دو مفهوم کلی است، به‌گونه‌ای که هیچ‌یک از آن دو بر افراد مفهوم دیگر صدق نکند؛ مانند تباین میان درخت و سنگ، اما تباین بین الفاظ به اعتبار تعدد معانی آنهاست، اگرچه به حسب
مصداق در بعض یا تمام افراد اشتراک داشته باشند؛ برای مثال، دو لفظ سیف (شمشیر) و صارم (شمشیر برنده) تباین لفظی دارند، اگرچه در برخی مصادیق اشتراک دارند، و نیز لفظ ناطق و انسان تباین دارند، اگرچه مصادیق آنها با هم یکی‌اند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تباین الفاظ»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۳.
