تَبارَک (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَبارَک: (تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالِمِینَ)«تَبارَک» از مادّه
«برکت» است و ریشه آن
«برک» (بر وزن درک) به معنای سینه شتر می‌باشد، و از آنجا که شتران به هنگامی که در جایی ثابت می‌مانند سینه خود را به زمین می‌چسبانند، این کلمه تدریجاً معنای ثابت ماندن به خود گرفته است، سپس به هر نعمتی که پایدار و با دوام باشد و هر موجودی که دارای عمر طولانی و آثار مستمر و ممتد است، موجود
«مبارک» یا «پربرکت» گفته می‌شود. و نیز اگر می‌بینیم به استخرها و یا بعضی از مخازن آب
«برکه» گفته می‌شود به خاطر این است که آب مدتی طولانی در آن باقی می‌ماند. و از اینجا روشن می‌شود که یک سرمایه «پربرکت»، سرمایه‌ای است که به زودی زوال نپذیرد. و یک موجود «مبارک» موجودی است که آثار آن مدتی طولانی برقرار بماند.
بدیهی است لایقترین وجود برای این صفت، همان وجود
خداوند است، او وجودی است مبارک، ازلی، ابدی و سرچشمه همه برکات و نیکی‌ها و خیر مستمر،
(تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمینَ) و
«بَرَکَ الْبَعِیْرُ» مفهومش این است که شتر سینه خود را به زمین زد، سپس، این کلمه به معنای دوام، بقاء و زوال‌ناپذیری آمده، و در مورد هر نعمتی که پایدار و بادوام باشد، گفته شده است، و چنان که گفتیم مخزن آب (و محل تجمع آب باران) را از این رو «برکه» می‌گویند که، آب مدتی طولانی در آن باقی می‌ماند.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
تَبارَک (إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ) (
پروردگار شما، خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش روز
[شش دوران
] آفرید؛ سپس بر
عرش قدرت قرار گرفت و به تدبیر جهان پرداخت)؛ با پرده تاریکِ شب، روز را می‌پوشاند؛ و شب به سرعت، در پی روز می‌آید؛ و خورشید و ماه و ستارگان را آفرید، که مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که
آفرینش و تدبیر جهان)، از آن او و به فرمان او است! پر برکت و بی زوال است خداوندی که پروردگار جهانیان است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: این آیه ثنایی است جمیل برای خدای تعالی، که چگونه دو نشاه
دنیا و
آخرت مالامال از نعمت‌ها و آلاء و برکات نازله از ناحیه او شده و رحمتش سراسر دو جهان را فرا گرفته، با همین بیان روشن می‌شود که مراد از اسم متبارک خدای تعالی همان
رحمان است، که سوره با آن آغاز شده، و کلمه تبارک - به ضمه راء- مصدر باب تفاعل است، و کثرت خیرات و برکات صادره را معنا می‌دهد. پس اینکه فرمود:
(تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ) معنایش این می‌شود که: متبارک است اللَّه که به رحمان نامیده شد، بدان جهت متبارک است که این همه آلاء و نعمت‌ها ارزانی داشته، و افاضه فرموده.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ) (پربركت و زوال‌ناپذير است نام پروردگار صاحب جلال و بزرگوار تو.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: این آیات متصل و مربوط به آیات قبل است، چون در آیات قبل وبال
شرک به خدا و تکذیب آیات او را بیان نموده می‌فرمود:
گناه انسان را به هلاکت ابدی و شقاوت همیشگی دچار می‌کند، این آیات هم همان بیان را تعقیب نموده و آن را تعلیل می‌کند به اینکه پروردگار همه عالم یکی است، و تدبیر همه امور بدست او است، بنا بر این،
شکر او و
خضوع در برابرش بر همه واجب است. و این یگانگی رب العالمین را به دو طریق تاکید می‌نماید: یکی از این راه که خدای تعالی کسی است که آسمانها و زمین را آفریده و امور آن را به نظام احسنی که جمیع اجزاء و اطراف آن را به هم مرتبط می‌سازد تدبیر می‌نماید، پس او به تنهایی رب العالمین است.
یکی هم از این راه که خدای تعالی آن کسی است که برای جمیع خلایق
روزی فراهم نموده و انواع میوه‌ها و غلات و هر رزق دیگری را به عجیب‌ترین و لطیف‌ترین وجهی آفریده، و این خود دلیل بر این است که پروردگار دیگری برای عالم نیست.
(دیدگاه شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) (پر بركت و زوال‌ناپذير است كسى كه حاكميت و مالكيت جهان هستى به دست اوست، و او بر هر چيز تواناست.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: کلمه تبارک در باره هر چیزی استعمال شود از کثرت صدور خیرات و برکات از آن چیز خبر می‌دهد. و جمله
(الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ) از آنجا که مطلق است شامل تمامی ملک‌ها می‌گردد، و این تعبیر یعنی خدایی که
ملک به دست اوست استعاره به کنایه است، می‌خواهد به طور کنایه از کمال تسلط خدا بر ملک خبر دهد، و بفهماند آن چنان ملک در مشت او است که به هر نحو بخواهد در آن تصرف می‌کند، همانطور که یک انسان نیرومند موم را در دست خود به هر شکل بخواهد در می‌آورد و می‌چرخاند، پس خدای تعالی به
نفس خود مالک هر چیز و از هر جهت است، و نیز مالک ملک هر مالک دیگر است
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تَبارَک»، ص۱۱۶.
