بیت المقدس در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیت المقدس:
اُورشلیم ، مرکز
فلسطین ، دومین شهر مقدس و جایگاه نخستین
قبله مسلمانان می باشد.
بیت المقدس، نام عربی و
اسلامی پایتخت فلسطین است که بیشتر و پیش تر با نام
عبری اُورشلیم خوانده می‌شد. این شهر نزدیک نقطه مرکزی فلسطین، در حدود ۲۴ کیلومتری غرب
بحرالمیت و ۵۶ کیلومتری شرق
دریای مدیترانه ، در آب پخشان بین
جلگه مدیترانه و
دره رود اردن قرار دارد. شهری کوهستانی است با ارتفاع۷۵۰ متر از دریای مدیترانه و ارتفاع ۱۱۵۰ متر از بحرالمیت.
آب و هوای آن نیمه گرم و نیمه خشک، همراه با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و بارانی است.
بیت المقدس شهری باستانی با قدمتی ۳۵ قرن است و تاریخ بنای آن به زمانی بسیار پیش از ورود
بنی اسرائیل و حتی
ابراهیم علیه
السّلام به آن دیار باز می‌گردد.
قدیمی‌ترین ساکنان آن را قبیله‌ای از
اعراب کنعانی به نام «
یَبُوسیان » در هزاره سوم یا چهارم پیش از میلاد دانسته‌اند و نخستین بنای آن را به «مَلِک صادوق» یا «مَلِکیصادُق»؛ پادشاه «یَبُوسی» نسبت می‌دهند.
برخی او را همان «
سام بن نوح » دانسته‌اند.
بیت المقدس در طول تاریخ، نامهایی گوناگون به خود گرفته است. پادشاه کنعانی به احترام «شالیم» (خدای صلح) آن را «یُوْرشالیم» به معنای شهر صلح و آرامش خواند. پیش از تصرف شهر به دست
حضرت داود علیه
السّلام «یَبُوس» خوانده می‌شد و داود
علیه
السّلام آن را به «اُورشلیم» تغییر داد.
«اُور» در
زبان سومری و
آرامی به معنای «شهر» است که وارد
زبان عبری شده و با «شلیم» به معنای
مقدس ، صلح و آرامش، روی هم رفته، معنای
شهر مقدس ، شهر صلح،
سلامتی و آرامش را می‌دهد.
در
تورات از این شهر با نامها و عناوینی چون: اَریئیل
؛ شالیم،
یَبوس،
شهر یهودا ،
شهر خدا،
قریه پادشاه عظیم
و شهر مقدس
یاد شده است. رومیان آن را «
ایلیاء » به معنای
خانه مقدس یا
خانه خدا و
یهودیان «بیت همیقداش»
می‌خواندند. نام ایلیاء تا زمان ظهور
اسلام معروف بود و به تدریج اسامی بیت المُقدّس، بیت المَقْدِس، قُدس،
قدس شریف و مدینه مقدسه به آن اطلاق شد.
بیت المقدس به سبب حضور، تولد، زندگی یا دفن شماری از
پیامبران و شخصیتهای بزرگ الهی در آن، از قبیل ابراهیم،
یعقوب ،
داود ،
سلیمان ،
مریم ،
عیسی علیهم
السّلام و
پیامبر اسلام صلیالله
علیهوآله
وسلّم؛ همچنین وجود بسیاری از آثار، اماکن و بناهای دینی و مقدس کهن در آن، از ارزش و قداست ویژه‌ای در نزد پیروان همه
ادیان ابراهیمی برخوردار است.
صخره مقدس (
مذبح اسماعیل ،
قبله موسی و بنی اسرائیل و
جایگاه عروج پیامبر اسلام ) ،
قبة الصخره ،
هیکل سلیمان ،
برج داود ،
دیوار ندبه ،
کلیسای قیامت ،
مسجد الاقصی و
قبة المعراج و دهها اثر دینی و تاریخی دیگر از این قبیل در آن است.
بر اساس گزارش برخی منابع فقط آثار و اماکن
اسلامی آن به بیش از ۱۱۰ مورد می‌رسد.
بیت المقدس در طول تاریخ شاهد حوادث بسیاری بوده است. این شهر بر اثر موقعیت جغرافیایی خاص، که آن را شاهراه ارتباطی شرق و غرب قرار می‌دهد و نیز به سبب سرسبزی و خرّمی، تنوع محصولات کشاورزی و برخورداری از پیشینه تاریخی و تقدس دینی، همواره مورد توجه قدرتها و شاهد لشکرکشیهای بسیاری بوده است، به گونه‌ای که دو بار به طور کلی به دست مهاجمان ویران، ۱۸ بار تجدید بنا و سه بار معبد آن بازسازی ومرمت شده است و ۶ بار مردم آن مجبور به تغییر آیین و مذهب خود شده‌اند.
کنعانیها ،
حیتیها ،
حویان ،
فریسیان ،
یبوسیان و
فلسطیان از جمله اقوامی بودند که قبل از هجوم
قوم عبرانی در سرزمین فلسطین می‌زیستند.
حضرت داود
علیه
السّلام در سال ۱۰۱۰ یا ۱۰۲۰ ق. م. با شکست یبوسیان شهر بیت المقدس را به تصرف خود درآورد و آن را مرکز حکومت بنی اسرائیل قرار داد و به فرمان الهی بنای قدس، خانه خدا را آغاز کرد که به دست حضرت
سلیمان تکمیل شد. ساخت این بنای باشکوه و عظیم، معروف به «هیکل
سلیمان» در سال ۹۷۰ ق. م. پایان یافت.
پس از
سلیمان، بلایا و مصائب فراوانی بر اورشلیم وارد شد؛
آشوریان بارها به آن هجوم برده، آن را غارت کردند. سخت‌ترین و ویرانگرترین حمله به وسیله
بخت نصر دوم (نبوکدنصر)؛ پادشاه بابل، در ۵۸۶ یا ۵۸۷ ق. م. صورت گرفت که در جریان آن دیوارهای دفاعی شهر به دست سپاه بابل تخریب و اورشلیم پس از اشغال به کلی ویران شد و ساکنانش
اسیر و به بابل برده شدند.
در این حمله، صدقیا، حاکم اورشلیم، اسیر و کور شد و اشراف و بزرگان شهر کشته شدند. قصر پادشاه و هیکل
سلیمان به آتش کشیده شد. ظروف و وسایل قیمتی
معبد به تاراج رفت
و
تابوت عهد و نص تورات
به کلی از میان رفت. طبق
روایت تورات، همه مردم شهر از جمله دانیال و عزرا، به غیر از افراد فقیر و بی چیز به بابل تبعید شدند.
با غلبه
کوروش ، پادشاه ایران بر بابلیها در سال ۵۳۸ ق. م. و بازگشت یهودیان اسیر، بیت المقدس پس از ۵۰ سال خرابی دوباره آباد شد.
در ۳۳۲ ق. م.
اسکندر مقدونی با شکست امپراطوری ایران این شهر را نیز فتح کرد.
پس از اسکندر، بیت المقدس متناوباً زیر سلطه بطالسه مصر و پادشاهان سلوکی بود.
در سال ۶۳ ق. م. رومیان برای نخستین بار بر بیت المقدس مسلط شدند.
در سال ۷۰ م. و در پی شورش یهودیان بیت المقدس «تیتوس»؛ فرمانروای روم، این شهر را برای بار دوم با خاک یکسان کرد.
هادریانوس در ۱۳۲ م. بار دیگر بیت المقدس را بنا کرد و آن را «ایلیاء کاپیتولینا» نامید و از ورود یهودیان به این شهر ممانعت کرد.
در ۳۱۲ م. با گرایش امپراطور کنستانتین به
دین مسیح ، کلیساهای متعدد از جمله
کلیسای قمامه (قیامت) در این شهر ساخته شد.
در سال ۶۱۴ م. خسرو دوم شاه ایران، بیت المقدس را از دست رومیان خارج کرد و یهودیان دوباره در آن ساکن شدند؛ ولی پس از اندکی در ۶۲۹ م. امپراطورروم، هرقل (هراکلیوس)؛ دوباره شهر را پس گرفت. بیت المقدس یا ایلیاء همچنان در دست رومیان بود تا اینکه در ۶۳۷ م. به تصرف مسلمانان درآمد.
امویان ،
عباسیان ،
طولونیان ،
اخشیدیان ،
فاطمیان و
سلجوقیان به ترتیب بر این شهر حکمرانی کردند.
سال ۱۰۹۹ م. در نخستین
جنگ صلیبی ، بیت المقدس، همراه با
قتل و
غارت وحشیانه، به دست
صلیبیان افتاد.
در سال ۱۱۸۷ م.
صلاح الدین ایوبی دوباره این شهر مقدس را پس گرفت.
بیت المقدس و فلسطین همچنان صحنه جنگهای صلیبی بود تا اینکه در ۱۵۱۷ م. دولت عثمانی با شکست ممالیک، این شهر را به تصرف خود درآورد.
در پی شکست روسها در نبرد با عثمانیها که از حمایت فرانسه و انگلیس برخوردار بودند، پای فرانسویها و انگلیسیها به فلسطین باز شد. با ورود دولت عثمانی به جنگ جهانی اول، انگلیس، تلاش برای تجزیه عثمانی را آغاز کرد،
از این رو برای کسب حمایت مالی و سیاسی یهودیان و در پی مذاکرات با صهیونیستها، دولت انگلیس با صدور اعلامیه معروف بالفور (۱۹۱۷ م.) تاسیس «وطن ملی یهود» راتعهد کرد و یک ماه پس از آن بیت المقدس را به اشغال نظامی خود درآورد. از آن تاریخ تاکنون، بیت المقدس به عنوان مرکز فلسطین، کانون تحولات، چالشها و درگیریهای بسیار نظامی، سیاسی و اجتماعی میان مسلمانان و صهیونیستها بوده است.
بیت المقدس از اعلام غیر مصرّح
قرآن است و بیشتر مفسّران، تعابیری مانند «الاَرضِ الَّتی بـرَکنا فیها»،
«الاَرضُ المُقَدَسَة»،
«القَریَة»
و «الاَرض»
را بر آن تطبیق کرده‌اند. در آیات مربوط به تغییر قبله
نیز تلویحاً از بیت المقدس یاد شده است
(قبله)؛ همچنین شماری از
مفسران نخستین آیاتی چون ۱۱۴-۱۱۵
بقره و ۴۱ ((سوره ق|ق))
را نیز به بیت المقدس مربوط دانسته‌اند.
نخستین یادکرد از بیت المقدس در آیه‌ای است که ماجرای
هجرت ابراهیم
علیه
السّلام از بابل را گزارش می‌کند. حضرت ابراهیم پس از ماجرای شکستن
بتها و
نجات معجزه آسا از آتش
نمرودیان به همراه
حضرت لوط علیه
السّلام؛ خانواده و دیگر پیروانش به سوی سرزمینی روانه می‌شود که خداوند آن را مایه
برکت برای جهانیان خوانده است: «و نَجَّینـهُ و
لوطـًا اِلَی الاَرضِ الَّتی بـرَکنا فیها لِلعــلَمین».
مشهور مفسران مراد از این سرزمین را
شام و فلسطین دانسته‌اند که مسلماً شهر بیت المقدس را نیز در برمی گیرد.
یادکرد دیگر بیت المقدس که در آیات متعددی مورد اشاره قرار گرفته، در ارتباط با
داستان بنی اسرائیل و سکونت آنان در سرزمین فلسطین است.
بنی اسرائیل که در
مصر با آزار و شکنجه‌های سخت
فرعونیان به ستوه آمده بودند، همواره آرزوی بازگشت به فلسطین را داشتند؛ سرزمینی که نیاکان آنها یعنی
یعقوب و فرزندانش، پیش از
مهاجرت به مصر آنجا ساکن بودند. موسی با فراخوان بنی اسرائیل به
صبر و
پایداری و یاری جستن از
خدا در برابر شکنجه‌های فرعونیان، آنان را به بازگشت به سرزمین فلسطین و بیت المقدس و زندگی در آن امیدوار می‌ساخت: «قالَ موسی لِقَومِهِ استَعینوا بِاللّهِ واصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ...».
بنی اسرائیل در پی خروج از مصر و ورود به فلسطین، در شهر بیت المقدس با قومی معروف به
عمالقه روبه رو شدند.
موسی
علیه
السّلام از آنان خواست که وارد سرزمین مقدس شده، با عمالقه بجنگند و در غیر این صورت دچار خسران و زیان خواهند شد: «یـقَومِ ادخُلوا الاَرضَ المُقَدَّسَةَ الَّتی کَتَبَ اللّهُ لَکُم و لا تَرتَدّوا عَلی اَدبارِکُم فَتَنقَلِبوا خـسِرین».
مشهور مفسران
شیعه و
سنی به تبع مفسران نخستینی چون
ابن عباس ،
ابن زید ،
سدّی و
ابی علی سرزمین مقدس یاد شده را شهر بیت المقدس دانسته‌اند. برخی نیز دمشق، فلسطین و
سرزمین طور و بخشی از اردن را گفته‌اند که چندان با تعبیر «ارض مقدس» سازگار نیست.
مفسران، قداست این شهر را ناشی از حضور، زندگی و دفن
انبیاء و
مؤمنان در آن دانسته‌اند.
برخی نیز عاری بودن آن از
شرک و
کفر و
گناه را سبب تقدسش ذکر کرده‌اند
که با پیشینه تاریخی این شهر، حضور مشرکان و کافران و فساد بنی اسرائیل در آن چندان سازگار نیست.
بنی اسرائیل به بهانه نیرومندی و جنگاوری عمالقه و هراس از آنان، فرمان ورود به شهر و هشدارهای موسی را نادیده گرفته، از موسی خواستند که با خدای خود به جنگ آنها رفته، شهر را تسخیر کنند تا آنها وارد آن گردند.
در پی این نافرمانی، بنی اسرائیل دچار
کیفر الهی شده، به مدت ۴۰ سال از ورود به بیت المقدس محروم و در
وادی تیه ( تیه) سرگردان شدند: «قالَ فَاِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَیهِم اَربَعینَ سَنَةً یَتیهونَ فِی الاَرضِ فَلا تَاسَ عَلَی القَومِ الفـسِقین».
پس از ۴۰ سال آنان به فرماندهی
یوشع بن نون موفق به فتح بیت المقدس گشتند.
مفسران آیه ۵۸ بقره را اشاره به این ورود تاریخی بنی اسرائیل می‌دانند: «و اِذ قُلنَا ادخُلوا هـذِهِ القَریَةَ فَکُلوا مِنها حَیثُ شِئتُم رَغَدًا وادخُلوا البابَ سُجَّدًا وقولوا حِطَّةٌ نَغفِر لَکُم خَطـیـکُم وسَنَزیدُ المُحسِنین».
بر اساس دیدگاه مشهور
مفسران شیعه و سنی
مراد از «القَریَة» شهر بیت المقدس است و بنی اسرائیل فرمان یافتند که برای طلب آمرزش نسبت به گناهان و نافرمانیهای پیشین خویش، متواضعانه و خاشعانه از دری موسوم به «
باب حطّه » نیز رد شده، جمله‌ای را جهت
استغفار بر زبان جاری سازند. (باب حطه)
در مقابل، شماری دیگر از مفسران مانند ابن زید، مراد از «القریه» را شهر اریحا گفته‌اند.
این شهر در وادی اردن به فاصله ۸ مایلی از شمال غربی محل اتصال رودخانه اردن با دریای مرده قرار دارد.
اریحا نخستین شهر سرزمین موعود بود که پس از پایان ۴۰ سال آوارگی بنی اسرائیل و به فرماندهی یوشع، تسخیر و تخریب شد
و هنگام تقسیم آن سرزمین میان قبایل دوازده گانه، به قبیله بنیامین تعلق گرفت.
در زمان حکومت اخاب دوباره بازسازی
و بعدها به دست سپاه بخت نصر بار دیگر ویران شد.
به احتمال زیاد تسخیر اریحا پیش از شهرهای دیگر، زمینه طرح دیدگاه دوم مبنی بر تطبیق «القریه» بر آن بوده باشد.
در شمار دیگری از آیات هم پس از اشاره به نابودی فرعونیان، خوش فرجامی بنی اسرائیل و سکونت آنها در سرزمین پُر خیر و برکت به عنوان پاداش بردباری و تحمّل آنها در برابر آزار و شکنجه‌های فرعونیان، یاد شده است: «و اَورَثنَا القَومَ الَّذینَ کانوا یُستَضعَفونَ مَشـرِقَ الاَرضِ و مَغـرِبَهَا الَّتی بـرَکنا فیها و تَمَّت کَلِمَتُ رَبِّکَ الحُسنی عَلی بَنی اِسرءیلَ بِما صَبَروا...».
برکت مورد اشاره در این آیه و نیز شمار دیگری از آیات:
که به سرزمین فلسطین و بیت المقدس نسبت داده شده است از سوی بیشتر مفسران به معنای حاصلخیزی، خوش آب و هوا بودن آن سرزمین و فراوانی درختان و میوه‌های آن گرفته شده است،
چنان که عبارت «مُبَوَّاَ صدق» که مراد از آن را نیز بیت المقدس گفته‌اند، به معنای مسکنی پسندیده و رضایت بخش گرفته شده است؛ جایی که در آنجا همه نیازمندیهای زندگی برای بنی اسرائیل فراهم بود:
«ولَقَد بَوَّانا بَنی اِسرءیلَ مُبَوَّاَ صِدق و رَزَقنـهُم...».
البته با توجه به حضور شماری از
پیامبران الهی و رفت و آمد
فرشتگان به این سرزمین می‌توان برکت یاد شده را اعم از مادی و معنوی دانست.
در برخی منابع نیز تنها به بُعد معنوی اشاره شده است،
چنان که کعبه نیز به رغم وجود آب و هوای گرم و سوزان
مکه و خشک و بی آب و علف بودن زمینهای اطراف آن، مبارک خوانده شده است.
مفسران، سرزمین مورد اشاره در آیات آغازین
سوره اسراء را نیز بیت المقدس دانسته‌اند. براساس این آیات،
خداوند در تورات به بنی اسرائیل خبر داده است که آنان دو بار در بیت المقدس دست به فسادانگیزی خواهند زد و در هر دو بار، اقوام بیگانه‌ای بر آنان تسلط یافته، بیت المقدس را ویران خواهند کرد:
«و قَضَینا اِلی بَنی اِسرءیلَ فِی الکِتـبِ لَتُفسِدُنَّ فِی الاَرضِ مَرَّتَینِ... • فَاِذا جاءَ وَعدُ اُولهُما بَعَثنا عَلَیکُم عِبادًا لَنا اولی بَاس شَدید... •... فَاِذا جاءَ وَعدُ الاخِرَةِ لِیَسوءوا وُجوهَکُم و لِیَدخُلُوا المَسجِدَ کَما دَخَلوهُ اَوَّلَ مَرَّة ولِیُتَبِّروا ما عَلَوا تَتبیرا».
مفسران در این باره که فسادانگیزی دوگانه بنی اسرائیل چه بوده است، اختلاف دارند؛ برخی آن را اشاره به کشتن
زکریای پیامبر و فرزند وی
حضرت یحیی دانسته‌اند
و برخی دیگر اراده قتل
ارمیای نبی و
عیسی مسیح علیه
السّلام را هم افزوده‌اند،
چنان که هویت کسانی که بر بیت المقدس سلطه یافته، آن را تخریب کرده‌اند مورد اختلاف است. برخی تسلط و تخریب نخست را به بخت نصر و مرتبه دوم را به تیتوس، وزیر اسبیانوس (امپراطور روم)
و بعضی به
سنحاریب و
جالوت و شماری نیز به پادشاه پارس (شاپور) و بخت نصر
نسبت داده‌اند. گزارشهای تاریخی، دیدگاه اول را تایید می‌کند. به خرابی بیت المقدس به دست بخت نصر در ذیل آیه «اَو کالَّذی مَرَّ عَلی قَریَة وهِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُروشِها قالَ اَنّی یُحیی هـذِهِ اللّهُ بَعدَ مَوتِها»
نیز اشاره شده است.
به اعتقاد شماری از مفسران وقتی که
عزیر یا ارمیای نبی از کنار خرابه‌های بیت المقدس گذر کرده، به یاد
رستاخیز می‌افتد، چگونگی زنده شدن دوباره مردگان برای او مورد سؤال واقع می‌شود و در پی آن خداوند او را میرانده، پس از ۱۰۰ سال دوباره زنده می‌کند.
طبق گزارش برخی از منابع
آیه «و مَن اَظلَمُ مِمَّن مَنَعَ مَسـجِدَ اللّهِ اَن یُذکَرَ فیهَا اسمُهُ وسَعی فی خَرابِها اُولئِکَ ما کانَ لَهُم اَن یَدخُلوها اِلاّ خائِفینَ»
نیز مربوط به خراب شدن بیت المقدس به دست
بخت نصر و جلوگیری از ذکر خدا در آن است.
در داستان حضرت
سلیمان و تسخیر
باد در دست او نیز از بیت المقدس یاد شده است: «و
لِسُلَیمـنَ الرِّیحَ عاصِفَةً تَجری بِاَمرِهِ اِلَی الاَرضِ الَّتی بـرَکنا فیها...».
برخی از مفسران شیعه
و سنی
زمین مبارکی را که حضرت
سلیمان، باد را به سوی آن به گردش درمی آورد، شام و برخی دیگر بیت المقدس و شام گفته‌اند.
با توجه به پیشینه تاریخی بیت المقدس و حکومت حضرت
سلیمان در آن و مناطق اطراف و نیز با توجه به اینکه «الَّتی بـرَکنا فیها» در سوره انبیاء آیه ۷۱
به صورت وصف بیت المقدس ذکر شده، مطمئناً سرزمین مبارک یاد شده، بیت المقدس را نیز دربرمی گیرد.
مکانی که
حضرت مریم هنگام تولد حضرت عیسی و پس از آن به آنجا پناه برد نیز بر اساس دیدگاه مشهور مفسران، بیت المقدس دانسته شده است: «و جَعَلنَا ابنَ مَریَمَ واُمَّهُ ءایَةً وءاوَینـهُما اِلی رَبوَة ذاتِ قَرار و مَعین».
مفسران با استناد به تعبیر «رَبَوة ذاتِ قَرار وَ مَعین» مکان یاد شده را سرزمینی خوانده‌اند که در عین مرتفع بودن نسبت به زمینهای اطراف، مسطح، وسیع، و برخوردار از آب جاری
و در نتیجه حاصلخیز و پربرکت بوده
که همان بیت المقدس است. مکان یاد شده بر مصر،
کوفه ، دمشق یا رمله در فلسطین نیز تطبیق شده است.
برخی، دیدگاه نخست را به احتمال، متاثر از کتاب مقدس دانسته‌اند که بیت المقدس را نزدیک‌ترین نقطه زمین به آسمان خوانده است.
در آیه ۱۸
سبا نیز سرزمین مبارک و پیوستگی آن با سرزمین سبا یاد شده است که به دوران آبادانی یمن بازمی گردد. ساکنان سبا در سفرهای تجاری به فلسطین و بیت المقدس از یک آبادی به آبادی دیگر می‌رفتند و هرگز ناگزیر به عبور از بیابانهای گسترده و غیر مسکونی نبوده‌اند:
«و جَعَلنا بَینَهُم و بَینَ القُرَی الَّتی بـرَکنا فیها قُرًی ظـهِرَةً و قَدَّرنا فیهَا السَّیرَ سیروا فیها لَیالِیَ واَیّامـًا ءامِنین».
مسافرت از این مسیر برای مسافران، راحت و توام با امنیت بود که به عنوان نعمت برای ساکنان سبا از آن یاد شده است. بیشتر مفسران شیعه
و سنی
مراد از «القُرَی الَّتی بـرَکنا فیها» را روستاهای شام و برخی نیز روستاهای شامات گفته‌اند که مشتمل بر شام، اردن و فلسطین است.
شماری نیز آن را خصوص بیت المقدس دانسته‌اند که با توجه به ذکر صفت پربرکت بودن برای این مناطق در آیات دیگر منافاتی در جمع آنها نیست.
یکی دیگراز یادکردهای بیت المقدس در قرآن مربوط به داستان
معراج و سیر دادن
پیامبر اکرم صلیالله
علیهوآله
وسلّم از مکه به بیت المقدس و
مسجدالاقصی است: «سُبحـنَ الَّذی اَسری بِعَبدِهِ لَیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ اِلَی المَسجِدِ الاَقصَا الَّذی بـرَکنا حَولَهُ...».
بیشتر مفسران شیعه
و سنی
«المسجدالاقصی» را مسجد بیت المقدس دانسته‌اند که در این صورت بی شک، «التی بـرَکنا حَولَهُ» ابتدا شهر بیت المقدس و سپس مناطق اطراف آن و فلسطین است که مبارک به حضور
انبیا و اولیا
و پربرکت به لحاظ درختان و میوه هاست.
برخی از مفسران در آیه «و استَمِع یَومَ یُنادِ المُنادِ مِن مَکان قَریب»
«مَکان قَریب» را بر
صخره بیت المقدس تطبیق داده‌اند
که
جبرئیل یا
اسرافیل بر آن می‌ایستد و در
صور دمیده، مردگان را برای رستاخیز ندا می‌دهد. به احتمال فراوان این گروه از مفسّران، متاثر از کتاب مقدس بوده‌اند که بیت المقدس را نزدیک‌ترین نقطه زمین به آسمان به اندازه ۱۸ میل معرفی می‌کند.
برخی، آیات ۳
فجر و ۱
تین را نیز با بیت المقدس ارتباط داده‌اند.
احکام القرآن، جصاص؛ الانس الجلیل فی قصة موسی و فرعون و بنی اسرائیل؛ انوارالتنزیل و اسرار التاویل، بیضاوی؛ بیت المقدس شهر پیامبران؛ تاریخ اورشلیم (بیت المقدس)؛ تاریخ جامع ادیان؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر الجلالین؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر غریب القرآن الکریم؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر کنزالدقایق و بحرالغرائب؛ تفسیر نمونه؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ثعالبی؛ دائرة المعارف بستانی؛ دانش نامه جهان
اسلام؛ دایرة المعارف تشیع؛ دایرة المعارف کتاب مقدس؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ فتح القدیر؛ قاموس کتاب مقدس؛ کتاب مقدس؛ الکشاف؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ کوروش کبیر (ذی القرنین)؛ لغت نامه؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ معانی القرآن، نحاس؛ معجم اللاهوت الکتابی؛ الموسوعة العربیة العالمیه؛ الموسوعة الفلسطینیه؛ المیزان فی تفسیر القرآن.
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«بیت المقدس در قرآن»
