بِرَّ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِرَّ:(لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلّواْ وُجوهَكُمْ) «بِرَّ» (به کسر باء و تشدید راء) به معنای «نيكی‌ها و خوبی‌ها و احسان» می‌باشد.
همان‌گونه كه در تفسير آيات تغيير
قبله گذشت، نصارا به هنگام
عبادت رو به سوى شرق و
یهود رو به سوى غرب كرده، عبادات خود را انجام مى‌دادند، اما
خدا کعبه را براى مسلمين قبله قرار داد كه در طرف جنوب بود و حد وسط ميان آن دو محسوب مى‌شد. و نيز ديديم كه مخالفين
اسلام از یک سو و تازه مسلمانان از سوى ديگر چه سرو‌صدايى پيرامون تغيير قبله به راه انداختند. آيه فوق روى سخن را به اين گروه‌ها كرده، مى‌گويد: نيكى تنها اين نيست كه به هنگام
نماز صورت خود را به سوى شرق و غرب كنيد و تمام وقت خود را صرف اين مساله نمائيد.
به موردی از کاربرد «بِرَّ» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلّواْ وُجوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْيَوْمِ الآخِرِ وَ الْمَلآئِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيّينَ وَ آتَى الْمالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوي الْقُرْبَى وَ الْيَتامَى وَ الْمَساكينَ وَ ابْنَ السَّبيلِ وَ السّآئِلينَ وَ في الرِّقابِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ الْموفونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عاهَدواْ وَ الصّابِرينَ في الْبَأْساء و الضَّرّاء وَ حينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذينَ صَدَقوا وَ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقونَ) «
نیکی، اين نيست كه به هنگام نماز، روى خود را به سوى مشرق يا مغرب كنيد؛ و تمام گفتگوى شما، درباره قبله و تغيير آن باشد؛ بلكه نيكوكار كسى است كه به خدا و روز واپسين و فرشتگان و كتاب خدا و پيامبران، ايمان آورده؛ و مال خود را، با همه علاقه‌اى كه به آن دارد، به خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و واماندگان در سفر و سائلان و بردگان، انفاق مى‌كند؛ و نماز را برپا مى‌دارد و
زکات را مى‌پردازد؛ و همچنين كسانى كه به
عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند-
وفا مى‌كنند؛ و در برابر سختى‌ها و زيان‌ها و هنگام
جنگ، استقامت مى‌ورزند؛ اين‌ها كسانى هستند كه راست مى‌گويند؛ و گفتار و كردارشان با اعتقادشان هماهنگ است؛ و اين‌ها پرهيزگارانند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: بعضى از مفسرين گفته‌اند که بعد از برگشتن قبله از
بیت المقدس بسوى كعبه، جدال و بگو مگو بسيار شد و بدين جهت آيه مورد بحث نازل شد.
«لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ
تُوَلّوا وُجوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ»، كلمه (بر) با كسره باء، مجازى است از
خیر و
احسان و همين كلمه با فتحه باء، صفت مشبهه از آن است، و معنايش شخص خير و نيكوكار است.
توضیح مفردات آیه:
• كلمه «قِبَلَ» با كسره اول و فتحه دوم به معناى جهت است، قبله را هم به همين جهت قبله مى‌گويند، چيزى كه هست (تاى آخر آن معناى) نوعيت را مى‌رساند.
• كلمه «ذَوي الْقُرْبَى» به معناى خويشاوندان است.
• كلمه «الْيَتامَى» جمع يتيم است كه به معناى كودک پدر مرده است.
• كلمه «الْمَساكينَ» جمع مسكين است، كه فرقش با كلمه
فقیر اين است كه مسكين بد حال‌تر از فقير است.
• كلمه «ابْنَ السَّبيلِ» به معناى كسى است كه دستش از وطن و از خانواده‌اش بريده.
• كلمه «رقابِ» جمع رقبه است، كه به معناى
گردن است، ولى منظور از آن برده است كه قيد بردگى به گردن دارد.
• كلمه «بَأْساء» مصدر است، هم چنان كه «بؤس» هم
مصدر است، و هر دو به معناى شدت و فقر است.
• كلمه «الضَّرّاء» مانند كلمه (ضر) هر دو به اين معنا است كه آدمى با
مرض يا
زخم يا
فوت مال يا
مرگ فرزند، متضرر شود.
• كلمه «بَأْسِ» به معناى شدت و سختى جنگ است.
وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ.... در اين جمله به جاى اين‌كه كلمه (بر) به كسره را تعريف كند، كلمه (بر) به فتحه را تعريف كرد، تا هم بيان و تعريف مردان نيكوكار را كرده باشد و در ضمن اوصافشان را هم شرح داده باشد، و هم اشاره كرده باشد به اين‌كه مفهوم خالى از مصداق و حقيقت، هيچ اثرى و فضيلتى ندارد. و اين خود ادب
قرآن در تمامى بياناتش است كه وقتى ميخواهد مقامات معنوى را بيان كند، با شرح احوال و تعريف رجال دارنده آن مقام، بيان می‌كند و به بيان مفهوم تنها
قناعت نمی‌كند.
و سخن كوتاه آن‌كه جمله: «وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ» تعريف ابرار و بيان حقيقت حال ايشان است كه هم در مرتبه اعتقاد تعريفشان مى‌كند و هم در مرتبه اعمال و هم اخلاق، درباره اعتقادشان می‌فرمايد: «مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ» و در باره اعمالشان ميفرمايد: «أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقوا»، و درباره اخلاقشان می‌فرمايد: «وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ».
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «بر»، ص ۱۸۷.
