بُکاء (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُکاء (به ضم باء)
واژگان قرآن کریم به معنای گریه کردن است.
«
بُکیّ» جمع «بَاکی» است به معنای گریه کنان است.
بُکَاء به معنای گریه کردن است.
بُکَاء اگر به قصر خوانده شود به معنی گریه و اشک ریختن است و اگر به مدّ باشد به معنی صدایی است که توام با گریه است.
راغب گوید: در صورتی که صدا بیش از اندوه باشد با مدّ آید مثل
رغاء و ثغاء و اگر اندوه بیش از صدا باشد با قصر آید.
به مواردی از
بُکاء که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ جاؤُ اَباهُمْ عِشاءً یَبْکُونَ) «شب پیش پدرشان آمدند در حالیکه گریه می‌کردند»
(وَ اَنَّهُ هُوَ اَضْحَکَ وَ اَبْکی) «و اوست که می‌خنداند و می‌گریاند»
(خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا) «سجده کنان و گریه کنان می‌افتند»
«
بُکیّ» جمع «باکی» است و آن بر وزن فعول (به ضمّ اوّل) است چنانکه سجود در
(الرُّکَّعِ السُّجُودِ) جمع ساجِد است گویند:
ساجد سجود، قاعد قعود و راکع رکوع.
«از اين رو آنها بايد كمتر بخندند و بسيار بگريند!»
تدبّر در آیه و ما قبل آن روشن می‌کند که مراد از دو امر، خبر در صورت امر است یعنی در دنیا اندکی شادی می‌کنند و می‌خندند و در آخرت بسیار گریه می‌کنند، در آیه ما قبل می‌فرماید:
متخلّفین که با رسول خدا به جنگ نرفتند از اینکار شاد شدند و به دیگران گفتند: در گرما به جنگ نروید، بگو آتش جهنّم از این گرما شدیدتر است، بعد می‌گوید: کمی بخندند و بسیار گریه کنند و مال کارشان شادی قلیل و گریه کثیر است و آن جزای عملشان می‌باشد.
دیگری آیه
(فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْاَرْضُ) «به فرعونیان که غرق شدند،
آسمان و
زمین گریه نکرد»
غرض از گریه‌ی آسمان و زمین چیست؟
بعضی در آیه، کلمه اهل مقدّر کرده‌اند یعنی: اهل آسمان و زمین به آنها گریه نکردند،
بعضی گفته‌اند: چون مرد بزرگی بمیرد عرب در تعظیم او گوید: آسمان و زمین بر او گریه کرد و باد گریست و آفتاب تاریک گردید و در آیه فرموده: آسمان و زمین بر آنها نگریست یعنی مردمی بی‌ارزش و کم اهمیّت بودند.
نظیر این تعبیر در روایات نیز آمده است،
ثقة الاسلام کلینی در
کافی باب فقد العلماء از
امام کاظم (علیه‌السّلام) نقل کرده: آنگاه که
مؤمن از دنیا برود
ملائکه و بقعه‌های زمین که در آنها
عبادت می‌کرد و درهای آسمان که اعمالش از آنها بالا برده می‌شد بر او گریه می‌کنند»
در
کشاف ذیل آیه فوق منقول است که
رسول خدا (صلّی‌اللَّه‌علیه‌و‌آله) فرمود: هیچ مؤمن در غربت که گریه کنندگانش نزد او نیستند نمی‌میرد مگر آنکه آسمان و زمین بر او گریه می‌کنند.
در
تفسیر برهان ذیل آیه شریفه چند حدیث نقل شده که
علی (علیه‌السّلام) فرمود: لکن به این (
حسین بن علی) آسمان و زمین گریه می‌کنند.
و از
امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که: از وقت قتل
یحیی آسمان بر کسی نگریست تا حسین (علیه‌السّلام) کشته شد پس آسمان گریست.
تمام موجودات نسبت به خدا چنانکه در «سبح» خواهد آمد،
زنده و مُدرک‌اند هیچ مانعی ندارد که آیه را حمل به ظاهر کرده و بگوییم: آسمان و زمین هم متاثّر می‌شوند و گریه می‌کنند گر چه ما از حقیقت آن بی‌اطلاعیم.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بکی»، ج۱، ص۲۲۱.
