بنایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
واژه بنایی ترکیبی است که در
زبان فارسی کاربرد دارد و از واژه «بنّاء» و «یاء» حاصل مصدر ساخته شده است.
«بنّاء» واژه‌ای عربی از ریشه «ب ـ ن ـ ی» به معنای سازنده
خانه و ساختمان‌های دیگر است
که با پسوند «یاء» بر شغل بنّا دلالت دارد.
موضوع بنایی در
قرآن کریم از آیاتی پرشمار استفاده می‌شود که برخی از آن‌ها مشتمل بر مشتقات «بنی» بوده و برخی دیگر به موضوع یاد شده اشاره دارند. این آیات همگی بیانگر ماجراهایی تاریخی در ارتباط با برخی از اقوام پیشین است.
در
آیه ۱۲۷
بقره /۲
بنایی
حضرت ابراهیم و
اسماعیل (علیهم االسلام) با ساخت و برپایی دیوارهای
کعبه بازگو شده است: «و اِذ یَرفَعُ اِبرهیمُ القَواعِدَ مِنَ‌البَیتِ و اِسمـعیل». در این‌که این ستون‌ها به دست آن‌ها یا پیش از آن ساخته شده در میان مفسران اختلاف است.
در برپایی ستون‌های کعبه، حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) بنایی می‌کرد و اسماعیل (علیه‌السلام) سنگ را به ایشان می‌داد.
در پاره‌ای
روایات ،برخی امور خارق عادت در ساختن کعبه گزارش شده
که دلیلی بر نفی و انکار مطلق آن‌ها وجود ندارد.
در آیه ۹۷
صافّات /۳۷: «قالُوا ابنوا لَهُ بُنیـنـًا فَاَلقوهُ فِی‌الجَحیم»
پیشنهاد دسته جمعی قوم ابراهیم (علیه‌السلام) مبنی بر ساختن بنایی برای سوزاندن ابراهیم (علیه‌السلام) یاد شده است. در کیفیت آن بنا اقوالی از قبیل مکانی اصطبل مانند،
تنوری که در آن آتش افکنند
یا
دیواری از سنگ
نقل شده است.
در
آیات ۶ ـ ۷ فجر/۸۹
از پیشرفت صنعت بنایی و ساختن خانه‌های مرتفع و مستحکم در میان قوم
عاد سخن به میان آمده است. آنان در شهر «اِرَم» ساختمان‌هایی ستون دار می‌ساختند که مانندش در شهرها ساخته نشده بود.
استحکام این بناها به حدی بود که قوم عاد آن را از
عذاب الهی ایمن می‌پنداشتند.
در آیه ۷۴
اعراف /۷: «و تَنحِتونَ الجِبالَ بُیوتـًا»
و آیات ۸۲ حجر/۱۵ و ۹ فجر/۸۹: «و ثَمودَ الَّذینَ جابُوا الصَّخرَ بِالواد»
سخن از آشنایی قوم ثمود به بنایی و ساختن خانه‌هایی در دل کوه‌هاست. عده‌ای از مفسران به تراشیدن سنگ‌ها برای سکنا گزیدن قوم ثمود اشاره کرده‌اند.
استحکام خانه و گرم بودن آن در
زمستان را علت ساختن
خانه با
سنگ دانسته‌اند؛ اما برخی علت آن را ماندگاری بناهای سنگی متناسب با طول
عمر قوم ثمود دانسته و گفته‌اند: بناهای غیر سنگی پیش از
مرگ آنان ویران می‌شد.
کندن کوهها و ساختن خانه در آن‌ها را شاهدی بر نیرومندی قوم ثمود دانسته‌اند.
ثعلبی به نقل از مورخان، قوم ثمود را نخستین سنگ‌تراشان کوهها و صخره‌ها قلمداد کرده است.
در آیات: «و قالَ فِرعَونُ یـهـمـنُ ابنِ لی‌صَرحـًا لَعَلّی اَبلُغُ الاَسبـب • اَسبـبَ‌السَّمـوت...»
سخن از فرمان فرعون به هامان برای ساختن برج بلندی جهت راهیابی به
آسمان‌ها و اطلاع از خدای
موسی (علیه‌السلام) به میان آمده است. گفته شده: هامان وزیر
فرعون بوده است.
در آیه «و قالَ فِرعَون... فَاَوقِد لی یـهـمـنُ عَلَی‌الطّین...»
به یکی از مواد بنایی در آن عصر اشاره شده است. طبرسی مقصود آیه را کاخ بنایی شده با آجر و در قولی دیگر نشیمنگاهی بلند دانسته است.
مفسران به نقل از قتاده، هامان را سازنده آجر و نخستین کسی می‌دانند که با آن بنایی کرده‌است.
آیه ۸۷
یونس /۱۰: «و اَوحَینا اِلی موسی واَخیهِ اَن تَبَوَّءا لِقَومِکُما بِمِصرَ بُیوتـًا»
فرمان الهی به موسی و
هارون (علیهماالسلام) را درباره خانه‌سازی برای قوم خود نقل می‌کند. عده‌ای از مفسران این فرمان را در خصوص
مسجد سازی دانسته‌اند.
روایتی از
امام کاظم (علیه‌السلام) نیز که بر درستی این دیدگاه دلالت دارد، دلیل این فرمان را جلوگیری فرعون از برپایی
نماز می‌داند.
) عده‌ای دیگر گفته‌اند: مقصود ساخت خانه‌ها به سوی قبله است.
علامه طباطبایی با در نظر گرفتن سیاق آیه، غرض از آن را امکان برپایی
نماز جماعت و فراخوانی برای آن دانسته است.
آیه ۷۷ کهف/۱۸: «فَوَجَدا فیها جِدارًا یُریدُ اَن یَنقَضَّ فَاَقامَه»
از اقدام
حضرت خضر (علیه‌السلام) به
تعمیر دیوار در حال فرو ریختن سخن می‌گوید. بر اساس روایاتی، حضرت خضر (علیه‌السلام) با دستانش به‌طور
معجزه آسایی به
تعمیر دیوار پرداخت.
علاّمه طباطبایی با استفاده از سیاق
آیات آن را عملی طبیعی و معمولی دانسته است.
طبق روایاتی دیگر از ابن عباس، حضرت خضر (علیه‌السلام) پس از خراب کردن
دیوار به
تعمیر آن پرداخته است.
آیه ۳۷
ص /۳۸: «والشَّیـطینَ کُلَّ بَنّاء و غَوّاص»
از تسخیر شیاطین به دست
سلیمان (علیه‌السلام) برای ساختمان‌سازی حکایت می‌کند. کار این شیاطین را بنّایی محراب‌ها و مجسمه‌هایی دانسته‌اند
که مردم از ساخت آن ناتوان‌اند.
در‌آیه ۴۴ نمل/۲۷: «... قالَ اِنَّهُ صَرحٌ مُمَرَّدٌ مِن قَواریر»
از ساخته شدن صحن و سرای کاخ سلیمان (علیه‌السلام) از آبگینه‌های شفاف (شیشه)
سخن به میان آمده است. طراحی این آبگینه به گونه‌ای بود که ملکه سبأ گمان کرد زیر آن آب دریاست. در برخی تفاسیر آمده است که سلیمان (علیه‌السلام) به شیاطین دستور داد صحن را به گونه‌ای بسازند که زیر آن، آب جاری شود و در آن آبزیانی باشند.
در آیه ۲۱ کهف/۱۸: «فَقالوا ابنوا عَلَیهِم بُنیـنـًا»
پیشنهاد ساختن بنایی بر جایگاه
اصحاب کهف از سوی عده‌ای گزارش شده است. برخی ساختن
مسجد را جهت تبرک و برپایی نماز
مؤمنان دانسته‌اند.
طبرسی این پیشنهاد را به مشرکان آن عصر نسبت داده، می‌افزاید: آنان خواستار پوشانیدن ماجرای اصحاب کهف به وسیله
دیواری بودند.
در
آیه ۹۰
کهف /۱۸
از ناآشنایی مردم مشرق زمین با ساختمان‌سازی حکایت شده است. روایتی از
امام باقر (علیه‌السلام) مقصود از «لَم نَجعَل لَهُم مِن دونِها سِترا» را آشنا نبودن آنان به صنعت خانه‌سازی دانسته است.
در برخی
روایات دیگر از نامساعد بودن سرزمین آنان برای ساختمان‌سازی خبر داده شده است.
در آیات ۹۴ ـ ۹۶ همین سوره خبر از اقدام
ذوالقرنین به ساختن سدّی برای جلوگیری از تهاجم قوم
یأجوج و مأجوج آمده است. ابتدا مردم به ذوالقرنین پیشنهاد پرداخت مزد کردند. وی در پاسخ از مدد و یاری خداوند سخن به میان آورد و از آن‌ها خواست که او را با نیروی انسانی توانا در صنعت بنایی یاری کنند.
طبرسی به استفاده از وسیله و ماده کار یعنی ابزارهای آهنگری و براده آهن اشاره کرده و برای گفته خود از سیاق آیات کمک می‌گیرد.
عیّاشی به نقل از
امیرمؤمنان ،
علی (علیه‌السلام) ذوالقرنین را اولین سازنده سد در زمین شناسانده است.
(۲) بحارالانوار، مجلسی.
(۳) التبیان فی تفسیر
القرآن، شیخ طوسی.
(۴) تفسیر الصافی.
(۵) تفسیر عبدالرزاق.
(۶) تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی.
(۷) تفسیر
القرآن العظیم، ابن ابی حاتم.
(۸) تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی.
(۹) جامع البیان عن تأویل آی
القرآن.
(۱۰) فرهنگ فارسی.
(۱۱) کتاب الغیبه.
(۱۲) الکشاف.
(۱۳) الکشف والبیان، ثعلبی.
(۱۴) لسان‌العرب، ابن منظور.
(۱۵) لغت نامه.
(۱۶) مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی.
(۱۷) المیزان فی تفسیر
القرآن، علامه طباطبایی.
سایت دانشنامه موضوعی قرآن
