• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بغیة الطلب فی تاریخ الحلب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




بغیة الطلب کتاب جامع و دقیقی در جغرافیا و تاریخ حلب است که اطلاعات مهمی نیز درباره شام، مصر و عراق دارد.




بغیة الطَلَب یا بغیة الطلب فی تاریخ الحلب کتابی در جغرافیا و تاریخ حلب، نوشته کمال الدین عمر بن احمد بن ابی جراده حلبی مشهور به ابن عدیم (۵۸۸ ـ ۶۶۰)، فقیه، قاضی، مورخ، ادیب، شاعر، خطاط، حافظ قرآن و سیاستمدار است.
بغیة الطلب کتابی جامع است که اطلاعات مهمی نیز درباره شام، مصر و عراق دارد.
این کتاب نمونه خوبی در شیوه جغرافیانویسی و تاریخ نگاری اسلامی است که با استناد به روایات شفاهی و مآخذی که تا زمان مؤلف در دسترس بوده، نوشته شده است.
همچنین اطلاعات منحصری درباره سرزمین‌های خلافت به دست می‌دهد که در کتاب‌های دیگر وجود ندارد.
و به واسطه این کتاب از تاراج مغول، حمله صلیبی‌ها و حوادث طبیعی مصون مانده است.




۲.۱ - جغرافیای حلب


جلد اول، جغرافیای حلب است مشتمل بر شرحی درباره جغرافیای تاریخی این منطقه، پیش از اسلام و بعد از آن
[۱] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲ـ۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
مؤلف به نظریات جغرافی نویسان پیشین، نظیر جیهانی، درباره مناطق غربی قلمرو اسلام اشاره می‌کند
[۲] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۰ـ۲۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و آنگاه با ذکر نام دریاچه ها، توضیحاتی درباره آن‌‌ها می‌دهد
[۳] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و سپس به توضیح درباره رودخانه های منطقه حلب می‌پردازد
[۴] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۳۶۲ـ۳۹۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و پس از آن با ذکر نام کوهها،وقایع تاریخی مربوط به هریک را شرح می‌دهد.
[۵] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۵ـ۵۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.

ابن عدیم در این جلد، حلب را جزو اقلیم چهارم از اقالیم سبعه شمرده، و با استناد به آثار بطلمیوس، طول و عرض جغرافیایی آن را مشخص کرده است.
[۶] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۵۴ به بعد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.


۲.۲ - آب و هوا و معادن حلب


همچنین به شرح آب و هوای منطقه، با توجه به روایات تاریخی از زمان اسکندر به بعد پرداخته است
[۷] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۶۲ـ۶۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
پس از آن معادن و سنگ‌های منطقه را، با استناد به محققان پیشین، توضیح داده است.
[۸] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۶۵ـ۷۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.

باب‌های بعدی کتاب، درباره مزارات، قبور انبیا و اولیا، مقام ابراهیم
[۹] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۷۱ـ۸۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، عجایب و غرایب حلب، مکان‌های خاص و طلسمات این منطقه است.
[۱۰] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۸۳ ـ ۸۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.


۲.۳ - فضایل حلب


در این مجلد، بابی در فضایل حلب هست که مؤلف در آن، با نقل روایاتی از نبی اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به ستایش این منطقه پرداخته
[۱۱] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۹۰ـ۹۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و سپس حلب را در دوره فتوح شرح داده است.

۲.۴ - بناها، حصارها، بیمارستانهاو مدارس حلب


باب دیگر درباره بناها، حصارها، بیمارستانها، مدارس و... از ابتدا تا زمان ابن عدیم است، چه آن‌‌ها که ویران شده و چه آن‌‌ها که باقی ‌مانده است.
[۱۲] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۹۹ـ۱۱۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.

در انت‌های این جلد، مؤلف با ذکر نام شهر‌های این منطقه، نظیر قِنسرین
[۱۳] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۷، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، انطاکیه
[۱۴] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۵۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، حماة
[۱۵] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۶، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، طرسوس
[۱۶] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۰۶ـ۲۴۷، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و شام
[۱۷] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۳۴۰ـ۳۶۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
به توضیح مفصل درباره آن‌‌ها پرداخته، از جمله ضبط صحیح نام شهرها، آب و هوا، مردم شناسی، تجارت، صناعت، تاریخ حکام و سلاطین رومی و مسیحی و اسلامی، تاریخ شهر‌ها و نام فضلا، شعرا و علما را آورده است.

۲.۵ - شرح مفصل مشاهیر و رجال


از جلد دوم تا پایان کتاب، شرح مفصلی است درباره مشاهیر و رجالی که در این منطقه بوده‌اند، و ذیل نام مشاهیر، تاریخ منطقه حلب بتفصیل آمده است.
در این مجلدات، اعلام به ترتیب حروف الفبا مرتب شده‌اند.
ابن عدیم پس از شرح اصل و نسب مشاهیر، به توضیح مفصل درباره وقایع زندگی آن‌‌ها می‌پردازد و از بناهایی سخن می‌گوید که ایشان بانیان آن‌‌ها بوده‌اند.
[۱۸] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۲ به بعد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
او با شرح مستند وقایع و زمان دقیق آن، بر ارزش کتاب خود افزوده است.
شرح رجال او دور از تعصبات قومی و اعتقادی است.
مؤلف، امارت حجاج بن یوسف را به همان صورت شرح می‌دهد
[۱۹] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۷۵ـ۹۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
، که فاجعه کربلا را
[۲۰] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۶، ص۱۲۰ـ۲۰۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
شرح داده است.
او همچنین بیطرفانه متفکران فِرَق مختلف، مانند معتزله و قرمطی، را معرفی می‌کند.



بخش تاریخی بغیة الطلب، چون به شرح رجال به ترتیب الفبایی پرداخته است، توالی تاریخی ندارد، به طوری که در یک جلد هم درباره دوره فتوح
[۲۱] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۱۶۲ـ۱۷۱، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
اطلاعاتی هست، هم درباره دولت سلاجقه.
[۲۲] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۳۲۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.

از ویژگی‌های دیگر این کتاب، ذکر نام منابعی است که از بین رفته‌اند؛ نظیر القرع و الشجر فی النسب، تألیف ابومحمد نسابه.
[۲۳] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۰۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.

کتاب تاریخ معری تألیف ابی غالب همام بن فضل بن مهذب معری
[۲۴] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۹۱، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
و کتاب نسب الاوس و الخزرج، تألیف ابومحمد نسابه معروف به ابن القداج و جز



بغیة الطلب در اصل در ۳۰ـ۴۰ جلد تألیف شده بوده که از آن همه فقط ده جلد، به خط مؤلف موجود است و در کتابخانه ‌های استانبول نگهداری می‌شود
[۲۵] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج ۱، مقدمه، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
جلد اول: کتابخانة ایاصوفیه، ش ۳۰۳۶؛ هشت جلد: کتابخانة طوپقاپی، ش ۲۹۲۵؛ دو جلد: کتابخانة ملت/ سلیمانیه امروزی، ش ۱۴۰۴).بخش حرف «م» این کتاب گم شده است.
[۲۶] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ سویم، مقدمه، ص ۱۹ـ۲۱، آنکارا۱۹۷۶

سه جلد از این کتاب نیز، در کتابخانه ‌های موصل، پاریس و لندن موجود است.
[۲۷] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب،ج ۱، مقدمه، پانویس ۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.




از مجلدات بغیة الطلب، یک مجلد آن با همین عنوان، به کوشش علی سویم (۱۳۵۶ ش /۱۹۷۶) به چاپ رسیده و چاپ دیگر از تمام مجلدات موجود آن، در سوریه به تحقیق سهیل زکار (۱۳۶۷ ش /۱۹۸۸) انجام شده است.
و نیز فؤاد سزگین، چاپ عکسی نسخة استانبول را در مؤسسة تاریخ علوم عربی و اسلامی (معهد تاریخ العلوم العربیة و الاسلامیة) آلمان منتشر کرده است.




۶.۱ - شرح حال امرا


ابن عدیم از کتاب بغیة الطلب در ۶۴۱، خلاصه‌ای به نام زبدة الحلب مِن تاریخ حلب نوشت که در آن به شرح حال امرا و اعیان و ملوک پیش و بعد از اسلام حلب ـ مانند دولت یونانیان، مسیحیان، صدر اسلام، خالدبن ولید، امویان، عباسیان، اخشیدیان، حمدانیان، فاطمیان، مرداسیان، سلجوقیان، باطنیه، ارتقیان، زنگیان، ایوبیان و نیز جنگ‌های صلیبی ـ پرداخته است.
[۲۸] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، جا‌های متعدد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.


۶.۲ - سرنوشت ملت‌ها تا قرن هفتم هجری


او همچنین در خلال حوادث، به سرنوشت ترکها، کردها، عربها، مسلمانان و مسیحیان تا قرن هفتم هجری اشاره کرده است.
[۲۹] ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، جا‌های متعدد،چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

نسخه ‌های متعددی از این خلاصه را بروکلمان
[۳۰] ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
فهرست کرده است.

۶.۳ - چاپ‌های خلاصه بغیة الطلب


این کتاب در ۱۲۳۵/ ۱۸۱۹، در پاریس و در ۱۲۳۶/ ۱۸۲۰ در بن چاپ و منتشر شد و در ۱۳۳۰ ش/ ۱۹۵۱، به کوشش سامی الدهان، در دمشق چاپ و منتشر گردید.
بخشهایی از این کتاب را باربیه دومنار و بخش‌های دیگر را ادگار بلوشه به فرانسه ترجمه کرده‌اند.
[۳۱] د.اسلام ، چاپ دوم ذیل «ابن عدیم».

زبدة الحلب در ۱۳۷۵ ش /۱۹۹۶ نیز در بیروت، به کوشش خلیل منصور، چاپ و منتشر گردید.




(۱) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
(۲) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ علی سویم، آنکارا۱۹۷۶.
(۳) ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.


 
۱. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲ـ۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۰ـ۲۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۳. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۴. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۳۶۲ـ۳۹۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۵. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۵ـ۵۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۶. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۵۴ به بعد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۷. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۶۲ـ۶۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۸. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۶۵ـ۷۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۹. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۷۱ـ۸۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۰. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۸۳ ـ ۸۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۱. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۹۰ـ۹۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۲. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۹۹ـ۱۱۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۳. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۷، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۴. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۵۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۵. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۶، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۶. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۲۰۶ـ۲۴۷، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۷. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۳۴۰ـ۳۶۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۸. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۲ به بعد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۱۹. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۷۵ـ۹۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۰. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۶، ص۱۲۰ـ۲۰۰، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۱. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۱۶۲ـ۱۷۱، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۲. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۳۲۹، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۳. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۰۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۴. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۵، ص۲۹۱، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۵. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج ۱، مقدمه، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۶. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ سویم، مقدمه، ص ۱۹ـ۲۱، آنکارا۱۹۷۶
۲۷. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب،ج ۱، مقدمه، پانویس ۵، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۸. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، جا‌های متعدد، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
۲۹. ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، جا‌های متعدد،چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۳۰. ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
۳۱. د.اسلام ، چاپ دوم ذیل «ابن عدیم».



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بغیة الطلب فی تاریخ الحلب»، شماره۱۵۳۷.    







جعبه ابزار