بغیة الطلب فی تاریخ الحلب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بغیة الطلب کتاب جامع و دقیقی در جغرافیا و تاریخ حلب است که اطلاعات مهمی نیز درباره شام، مصر و عراق دارد.

---

بغیة الطَلَب یا بغیة الطلب فی تاریخ الحلب کتابی در جغرافیا و تاریخ حلب، نوشته کمال الدین عمر بن احمد بن ابی جراده حلبی مشهور به ابن عدیم (۵۸۸ ـ ۶۶۰)، فقیه، قاضی، مورخ، ادیب، شاعر، خطاط، حافظ قرآن و سیاستمدار است.
بغیة الطلب کتابی جامع است که اطلاعات مهمی نیز درباره شام، مصر و عراق دارد.
این کتاب نمونه خوبی در شیوه جغرافیانویسی و تاریخ نگاری اسلامی است که با استناد به روایات شفاهی و مآخذی که تا زمان مؤلف در دسترس بوده، نوشته شده است.
همچنین اطلاعات منحصری درباره سرزمین‌های خلافت به دست می‌دهد که در کتاب‌های دیگر وجود ندارد.
و به واسطه این کتاب از تاراج مغول، حمله صلیبی‌ها و حوادث طبیعی مصون مانده است.

---

۲.۱ - جغرافیای حلب

جلد اول، جغرافیای حلب است مشتمل بر شرحی درباره جغرافیای تاریخی این منطقه، پیش از اسلام و بعد از آن مؤلف به نظریات جغرافی نویسان پیشین، نظیر جیهانی، درباره مناطق غربی قلمرو اسلام اشاره می‌کند و آنگاه با ذکر نام دریاچه ها، توضیحاتی درباره آن‌‌ها می‌دهد و سپس به توضیح درباره رودخانه های منطقه حلب می‌پردازد و پس از آن با ذکر نام کوهها،وقایع تاریخی مربوط به هریک را شرح می‌دهد.
ابن عدیم در این جلد، حلب را جزو اقلیم چهارم از اقالیم سبعه شمرده، و با استناد به آثار بطلمیوس، طول و عرض جغرافیایی آن را مشخص کرده است.

۲.۲ - آب و هوا و معادن حلب

همچنین به شرح آب و هوای منطقه، با توجه به روایات تاریخی از زمان اسکندر به بعد پرداخته است پس از آن معادن و سنگ‌های منطقه را، با استناد به محققان پیشین، توضیح داده است.
باب‌های بعدی کتاب، درباره مزارات، قبور انبیا و اولیا، مقام ابراهیم ، عجایب و غرایب حلب، مکان‌های خاص و طلسمات این منطقه است.

۲.۳ - فضایل حلب

در این مجلد، بابی در فضایل حلب هست که مؤلف در آن، با نقل روایاتی از نبی اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به ستایش این منطقه پرداخته و سپس حلب را در دوره فتوح شرح داده است.

۲.۴ - بناها، حصارها، بیمارستانهاو مدارس حلب

باب دیگر درباره بناها، حصارها، بیمارستانها، مدارس و... از ابتدا تا زمان ابن عدیم است، چه آن‌‌ها که ویران شده و چه آن‌‌ها که باقی ‌مانده است.
در انت‌های این جلد، مؤلف با ذکر نام شهر‌های این منطقه، نظیر قِنسرین ، انطاکیه ، حماة ، طرسوس و شام به توضیح مفصل درباره آن‌‌ها پرداخته، از جمله ضبط صحیح نام شهرها، آب و هوا، مردم شناسی، تجارت، صناعت، تاریخ حکام و سلاطین رومی و مسیحی و اسلامی، تاریخ شهر‌ها و نام فضلا، شعرا و علما را آورده است.

۲.۵ - شرح مفصل مشاهیر و رجال

از جلد دوم تا پایان کتاب، شرح مفصلی است درباره مشاهیر و رجالی که در این منطقه بوده‌اند، و ذیل نام مشاهیر، تاریخ منطقه حلب بتفصیل آمده است.
در این مجلدات، اعلام به ترتیب حروف الفبا مرتب شده‌اند.
ابن عدیم پس از شرح اصل و نسب مشاهیر، به توضیح مفصل درباره وقایع زندگی آن‌‌ها می‌پردازد و از بناهایی سخن می‌گوید که ایشان بانیان آن‌‌ها بوده‌اند. او با شرح مستند وقایع و زمان دقیق آن، بر ارزش کتاب خود افزوده است.
شرح رجال او دور از تعصبات قومی و اعتقادی است.
مؤلف، امارت حجاج بن یوسف را به همان صورت شرح می‌دهد ، که فاجعه کربلا را شرح داده است.
او همچنین بیطرفانه متفکران فِرَق مختلف، مانند معتزله و قرمطی، را معرفی می‌کند.

---

بخش تاریخی بغیة الطلب، چون به شرح رجال به ترتیب الفبایی پرداخته است، توالی تاریخی ندارد، به طوری که در یک جلد هم درباره دوره فتوح اطلاعاتی هست، هم درباره دولت سلاجقه.
از ویژگی‌های دیگر این کتاب، ذکر نام منابعی است که از بین رفته‌اند؛ نظیر القرع و الشجر فی النسب، تألیف ابومحمد نسابه.
کتاب تاریخ معری تألیف ابی غالب همام بن فضل بن مهذب معری و کتاب نسب الاوس و الخزرج، تألیف ابومحمد نسابه معروف به ابن القداج و جز

---

بغیة الطلب در اصل در ۳۰ـ۴۰ جلد تألیف شده بوده که از آن همه فقط ده جلد، به خط مؤلف موجود است و در کتابخانه ‌های استانبول نگهداری می‌شود جلد اول: کتابخانة ایاصوفیه، ش ۳۰۳۶؛ هشت جلد: کتابخانة طوپقاپی، ش ۲۹۲۵؛ دو جلد: کتابخانة ملت/ سلیمانیه امروزی، ش ۱۴۰۴).بخش حرف «م» این کتاب گم شده است.
سه جلد از این کتاب نیز، در کتابخانه ‌های موصل، پاریس و لندن موجود است.

---

از مجلدات بغیة الطلب، یک مجلد آن با همین عنوان، به کوشش علی سویم (۱۳۵۶ ش /۱۹۷۶) به چاپ رسیده و چاپ دیگر از تمام مجلدات موجود آن، در سوریه به تحقیق سهیل زکار (۱۳۶۷ ش /۱۹۸۸) انجام شده است.
و نیز فؤاد سزگین، چاپ عکسی نسخة استانبول را در مؤسسة تاریخ علوم عربی و اسلامی (معهد تاریخ العلوم العربیة و الاسلامیة) آلمان منتشر کرده است.

---

۶.۱ - شرح حال امرا

ابن عدیم از کتاب بغیة الطلب در ۶۴۱، خلاصه‌ای به نام زبدة الحلب مِن تاریخ حلب نوشت که در آن به شرح حال امرا و اعیان و ملوک پیش و بعد از اسلام حلب ـ مانند دولت یونانیان، مسیحیان، صدر اسلام، خالدبن ولید، امویان، عباسیان، اخشیدیان، حمدانیان، فاطمیان، مرداسیان، سلجوقیان، باطنیه، ارتقیان، زنگیان، ایوبیان و نیز جنگ‌های صلیبی ـ پرداخته است.

۶.۲ - سرنوشت ملت‌ها تا قرن هفتم هجری

او همچنین در خلال حوادث، به سرنوشت ترکها، کردها، عربها، مسلمانان و مسیحیان تا قرن هفتم هجری اشاره کرده است.
نسخه ‌های متعددی از این خلاصه را بروکلمان فهرست کرده است.

۶.۳ - چاپ‌های خلاصه بغیة الطلب

این کتاب در ۱۲۳۵/ ۱۸۱۹، در پاریس و در ۱۲۳۶/ ۱۸۲۰ در بن چاپ و منتشر شد و در ۱۳۳۰ ش/ ۱۹۵۱، به کوشش سامی الدهان، در دمشق چاپ و منتشر گردید.
بخشهایی از این کتاب را باربیه دومنار و بخش‌های دیگر را ادگار بلوشه به فرانسه ترجمه کرده‌اند.
زبدة الحلب در ۱۳۷۵ ش /۱۹۹۶ نیز در بیروت، به کوشش خلیل منصور، چاپ و منتشر گردید.

---

(۱) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۶ـ۱۹۸۹.
(۲) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ علی سویم، آنکارا۱۹۷۶.
(۳) ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ حلب، چاپ خلیل منصور، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

---