بسم الله الرحمن الرحیم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ از
واژگان قرآن کریم به معنای «به نام خداوند بخشنده مهربان» است و مجموعا صد و چهارده بار در قرآن مجيد تكرار شده است.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ به معنای «به نام خداوند بخشنده مهربان» است.
مجموع سوره‌هاى قرآن صد و چهارده است در اوائل همه آنها به جز
سوره توبه (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) آمده است. يک بار نيز در
سوره نمل در نامه
سلیمان به
قوم سباء ذكر شده على هذا مجموعا صد و چهارده بار در قرآن مجيد تكرار شده است.
طبرسی در
مجمع البیان فرموده: به اتفاق
امامیه، آن يک آيه است از
سوره حمد و از هر
سوره ديگر و هر كه آن را در نماز نخواند نمازش
باطل است خواه واجبى باشد يا ندبى. و در نمازهاى جهريّه بلند گفتن آن واجب و در نمازهاى اخفاتى بلند خواندن
مستحب است. در اين كه گفته شد ميان فقهاء امّت (
اهل سنت) اختلاف هست ولى در اينكه آن جزء آيه سوره نمل است اختلافى نيست.
آیة اللّه یزدی در
عروة الوثقی فرموده:
بسمله جزء هر سوره است.
واجب است قرائت آن مگر در
سوره برائت.
در
مستمسک عروة ذيل اين مسئله فرموده: اين مطلب اجماعى است چنانكه در
خلاف شیخ ،
مجمع البیان ،
نهایة الاحکام ،
ذکری ،
جامع المقاصد و ... نقل است.
حرّ عاملی (رحمه‌اللّه) در
وسائل كتاب الصلوة ابواب قرائت باب ۱۱ روايات آن را نقل كرده و در باب ۱۲ نيز روايات محمول بر
تقیه را آورده است.
زمخشری در
کشافّ گويد: همه قراء
مکّه و
کوفه و فقهاء آن دو شهر گفته‌اند: بسمله آيه‌ای است از فاتحه و از هر سوره.
شافعی و اصحابش نيز در همين عقيده‌اند و لذا آن را با
جهر می‌خوانند و گويند:
اهل سلف آن را در قرآن ثابت كرده‌اند با آنكه توصيه می‌نمودند قرآن را از هر زايد پاک دارند. بدين جهت آمين را ننوشته‌اند اگر بسمله از قرآن نمی‌بود آن را در قرآن محفوظ نمی‌داشتند. از
ابن عباس منقول است: هر كه آنرا ترک كند صد و چهارده آيه از كتاب خدا را ترک كرده است. ولى
ابو حنیفه و تابعانش و ديگران گفته‌اند: آن آيه نيست نه از حمد و نه از سوره‌هاى ديگر فقط براى تبرک و جدا كردن ميان سوره‌ها نوشته شده چنانكه در هر كار با آن شروع می‌شود و در رأى آنها در نماز با جهر خوانده نميشود.
المنار در ذيل سوره حمد گويد: مسلمين اتفاق دارند در اينكه
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) از قرآن است و جزء آيه از سوره نمل می‌باشد ولى درباره آن در سوره‌هاى ديگر اختلاف دارند سپس مثل كشّاف اقوال را نقل نموده است.
ولى در مكتب
اهل بیت (علیهم‌السلام) (اهل البيت ادرى بما فى البيت) چنانكه نقل شد بسمله جزء تمام سوره‌ها و آيه مستقلى است و غير آن مردود و باطل است در
المیزان از
خصال صدوق از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده فرمود: چه شده بر آنها خدا آنها را بكشد بزرگترين آيه را در كتاب خدا قصد كرده و پنداشته‌اند كه چون اظهارش كنند
بدعت است و از
امام باقر (علیه‌السّلام) منقول است: گرامی‌ترين آيه را از كتاب خدا كه
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) است دزديدند. و سزاوار است در شروع هر كار بزرگ و كوچک آن را بياورند تا مبارک باشد
و نيز فرموده: در روايت فريقين از
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده:
«كُلُّ أَمْرٍ ذِي بَالٍ لَمْ يُبْدَءْ فِيهِ بِاسْمِ اللَّهِ فَهُوَ أَبْتَرُ ...».
ناگفته نماند:
ابن اثیر در
نهایه بدين صورت نقل كرده :
«كُلُّ أَمْرٍ ذِي بَالٍ لَمْ يُبْدَءْ فِيهِ بِحَمْدِ اللَّهِ فَهُوَ أَبْتَرُ.» رسول خدا (صلّى‌الله‌عليه‌وآله) جدا شدن و در روايتى تمام شدن سوره را نمی‌دانست مگر با نزول
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ). و از
صحیح مسلم از حديث انس نقل كرده كه رسول خدا (صلّى‌الله‌عليه‌وآله) فرمود: اكنون بر من سوره‌اى نازل شد پس خواند:
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ). اين دو حديث در الميزان نيز آمده است.
مجموعا صد و چهارده بار در قرآن مجيد تكرار شده است.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «اسم»، ج۳، ص۳۳۰.
