بستان الواعظین و ریاض السامعین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«بستان الواعظین و ریاض السامعین» تالیف ابوالفرج جمال الدین بن جوزی (متوفای
سال ۵۹۷ ق) کتابی است به
زبان عربی در موضوع اخلاق اسلامی. تاریخ نگارش کتاب مشخص نیست.
کتاب شامل مقدمه‌ای به قلم محقق و هیجده مجلس است. شیوه نگارش نویسنده بدین گونه است که ذیل هر مجلس که دارای عنوانی ویژه است، مطالبی را اعم از آیات و روایات و حکایات و مواعظ به مناسبت عنوان مجلس ذکر می‌کند.
کتاب شامل هیجده جلسه پند و موعظه است که نویسنده در هر جلسه به بیان یکی از موضوعات اخلاقی و مذهبی می‌پردازد. وی با استناد به آیات
قرآن کریم و احادیث نبوی به تبیین عقاید حقه اسلامی و برخی از موضوعات پرداخته و مسائلی چون استعاذه (پناه بردن به
خدا از
وسوسه شیطان )، مصیبت‌های
روز قیامت ، توصیف
بهشت و نعمت‌های آن، فضیلت
روزه ،
احسان به
والدین ، فضیلت
انفاق در راه
خدا ، کمک به همنوعان و... را مورد بحث و بررسی داده است.
در مجلس نخست :
که به موضوع «
استعاذه » اختصاص یافته، پس از تفسیر
استعاذه ، به ارائه نصایحی پرداخته و سپس از کیفیت استعاذه سخن می‌گوید. مولف، استعاذه را نوعی
عبادت ، بلکه از بهترین عبادات دانسته و به نحوه استعاذه پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - اشاره می‌کند.
در ادامه، مولف روایتی را از
پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- به نقل از
عائشه نقل می‌کند که بر اساس آن هر انسانی، حتی خود پیامبر نیز دارای شیطانی است اما با کمک خداوند شیطان همراه حضرت
اسلام آورده است.
شادی شیطان از
معصیت نادان، لشکریان
ابلیس، گفتگوی ابلیس با
حضرت موسی علیه‌السّلام ، ریشه
بخل و کرم، نجات پناه برنده به
خدا از عذاب، ویژگی‌های نیک از نگاه
امام علی علیه‌السّلام ، از جمله موضوعاتی است که در مجلس نخست بدانها پرداخته شده است.
مجلس دوم:
به یادکرد
قیامت و اهوال آن اختصاص یافته است. در ابتدای این مجلس مولف به آنچه در
سوره زلزال درباره اهوال قیامت آمده اشاره می‌کند، سپس به توصیف
اسرافیل پرداخته و از
خشیت و
هراس پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- به هنگام وزیدن باد، از آن جهت که حضرتش را به یاد قیامت می‌انداخت، سخن می‌گوید.
زمان
نفخ صور ، کیفیت
مرگ جناب
جبرئیل و
میکائیل و
اسرافیل و
عزرائیل علیه‌السّلام ،
کیفیت برانگیخته شدن مردگان ، توصیف
صور ، همراهی اعمال انسانها با اجساد ایشان به هنگام خروج از
قبر ، شکل و شمایل کردار زشت، مدت زمان نفخ صور، شکل و قیافه زمینی که در آن به حساب بندگان رسیدگی می‌شود، کیفیت وقوف انسانها در
محشر و مدت زمان آن،
گریه پیامبر از اهوال قیامت ، توصیف
جهنم و... از موضوعات مورد بحث در این مجلس است.
مجلس سوم:
به یادکرد
میزان و
صراط اختصاص یافته و ضمن آن به موضوعاتی ذیل پرداخته شده است: توصیف صراط، موازین در
روز قیامت ، سنجش اعمال، فضیلت
صدقه ،
شفاعت پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- ، آنچه
میزان اعمال انسان را سنگین می‌کند،
فضیلت صلوات بر پیامبر علیه‌السّلام ، پلهای
جهنم ، چگونگی عبور از پل
صراط ، اقسام کسانی که به
سلامت از پل
صراط می‌گذرند و...
مجلس چهارم:
به موضوع «
اعراف » که در
آیه ۴۶
سوره اعراف بدان اشاره شده اختصاص یافته است. به گفته مولف، این گروه از مردان که در اعراف قرار می‌گیرند کسانی هستند که سیئات و حسنات آنان به یک میزان است و هیچ یک بر دیگری ترجیح ندارد از این رو در اعراف به حساب آنان رسیدگی می‌شود.
در این مجلس از موضوعاتی چون: پرسش از بندگان در روز
قیامت ، دیواری که بین
جهنم و
بهشت کشیده شده است، توصیف
منافقان ،
اهل اعراف ، جایگاه عظیم پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم- سخن رفته است.
مجلس پنجم:
عنوان این مجلس آیه شریفه یوم تاتی کل نفس تجادل عن نفسها
است که در آن به این موضوعات پرداخته شده است: تفسیر اسم «
جبار »، سؤال خداوند در
روز قیامت از
لوح محفوظ و
میکائیل و
اسرافیل و
جبرائیل و
نوح علیه‌السّلام درباره کیفیت رفتار ایشان با
وحی الهی ،
ثواب و
عقاب در قیامت، فائده
توبه ،
تشویق و ترغیب به
توبه و....
مجلس ششم :
نیز به بیان مطالبی درباره
آیه فوق اختصاص یافته و به موضوعاتی چون: فراخواندن تمامی مخلوقات در روز قیامت به نامهای ایشان،
شفاعت بندگان مؤمن از افراد گناهکار، جهنم و شدت آن می‌پردازد.
در مجلس هفتم :
به بحث درباره آیه شریف (فاما من اوتی کتابه بیمینه)
پرداخته شده و از نامه‌های اعمال در روز قیامت، اولین انسانهایی که به حساب اعمال آنان رسیدگی می‌شود، کیفیت سؤال از اعمال بندگان، آمرزش گناهان، افرادی که عذاب ایشان از سایرین شدیدتر است سخن گفته شده است.
مجلس هشتم :
به موضوع قرار گرفتن نامه اعمال بندگان و حساب و کتاب روز قیامت اختصاص یافته و از موضوعاتی چون: فراگیری
نامه اعمال نسبت به ریز و درشت اعمال، شگفتی‌هایی که در نامه اعمال مشاهده می‌شود، فضیلت گریه سخن به میان آمده است.
مجلس نهم:
درباره بهشت و اوصاف آن است. در ابتدای این مجلس به آیاتی از
قرآن کریم که در آنها به توصیف بهشت پرداخته شده اشاره و روایاتی در این باره از
پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -نقل شده است. همچنین درباره
شجره طوبی روایت مفصلی از
حضرت علی -علیه‌السّلام -نقل شده است. به موضوعات دیگری نیز چون شمار بهشت‌ها و نام هر یک،
درجات اهل بهشت نیز در این مجلس پرداخته شده است.
مجلس دهم:
به بحث و بررسی درباره آیه شریفه (کل نفس ذائقة الموت)
اختصاص یافته و از توصیه پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -به یادآوری
مرگ ،
سکرات مرگ و... سخن گفته شده است.
مجلس یازدهم:
به موضوع مرگ
انبیاء و
اولیاء الهی اختصاص یافته و از توصیف مرگ و پندآمیز بودن آن، مثل
دنیا و مرگ،
ملاقات ارواح ، قبض روح بندگان شایسته و... سخن به میان آمده است.
مجلس دوازدهم :
به موضوع قبور اختصاص داده شده و ضمن آن حکایاتی در این باره ذکر شده است.
مجلس سیزدهم :
به فضیلت
روزه اختصاص یافته و از
فضیلت ماه رمضان ، تقسیمات روزه،
روزه جوارح ، صوم لغوی و شرعی،
توبه در
ماه رمضان ، شدت عقوبت در ماه رمضان و... سخن گفته شده است.
مجلس چهاردهم :
به تحریم
شراب اختصاص یافته و ضمن آن به بیان آیات و احادیثی که درباره تحریم
خمر وارد شده، عذاب شارب الخمر و... مطالبی ذکر شده است.
مجلس پانزدهم :
به فضیلت روز
عاشورا و ثواب روزه آن روز عاشورا و کشته شدن
امام حسین -علیه‌السّلام -در این روز و... اختصاص یافته است.
مجلس شانزدهم :
به مثالی که خداوند در آیه
نور درباره قلب بنده
مؤمن و فرمانبردار خود، که به نور
ایمان منور شده اختصاص یافته است.
در مجلس هفدهم و هیجدهم :
به ارائه نکاتی درباره
آیه (ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما)
و موضوع صلوات بر
پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -پرداخته شده و از فضیلت، آثار و برکات صلوات بر حضرت سخن گفته شده است.
کتاب شامل پاورقی‌هایی به قلم محقق و فهرست‌های ذیل می‌باشد:
فهرست آیات، اطراف (سخنانی که از افراد مختلف نقل شده)، واژگان غریب، اعلام و فهرست موضوعات.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
