برکه قسری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برکه قسری، حوضی برای رساندن
آب شیرین به
حرم مکی است.
برکه قسری در
ثقبه ، بخشی از دامنه
کوه ثبیر و مشرف بر بخش شمالی
منا ، قرار داشت. این برکه با نام
بردی نیز معرفی شده است.
سلیمان بن عبدالملک (حک: ۹۶-۹۹ق.) با هدف کاستن اهمیت زمزم نزد مسلمانان، در نامه‌ای به امیر مکه خالد بن عبدالله قسری، به او فرمان داد تا با انتقال آب گوارا و زلال ثقبه به
مسجدالحرام ، مردم را به استفاده از آن
تشویق نماید.
برخی از تاریخ نگاران این نامه را به
ولید بن عبدالملک (حک: ۸۶-۹۶ق) نسبت داده‌اند.
خالد با استفاده از قطعه سنگ‌های بزرگ نقش دار، آبگیری محکم در ثقبه ساخت و آب چشمه‌ای را به آن هدایت کرد. سپس آب آن را از طریق لوله‌های سربی زیرزمینی به مسجدالحرام رساند و با ساخت حوضچه‌ای میان
زمزم و
رکن و
مقام که در وسط آن فواره‌ای فراهم شده بود، استفاده از این
آب را برای همگان ممکن ساخت. افزونی آب این حوضچه از طریق قناتی که با
سرب پوشیده شده بود، به حوضی نزدیک
باب الصف ا، از درهای مسجدالحرام، می‌ریخت تا برای
وضو از آن استفاده شود. این آب در ادامه مسیر به بیرون از
مسجد و برکه‌ای در بازار کنار صفا هدایت می‌شد.
با رسیدن
آب به
حرم ، خالد شترهایی
نحر کرد و
گوشت آن را میان مردم
مکه تقسیم نمود. سپس بر
منبر رفت و به پشتوانه شیرینی این آب و شوری و تلخی
آب زمزم ، خلیفه را از ابراهیم پیامبر برتر دانست.
با وجود کوشش‌های یاد شده، مردم اقبالی به این حوضچه‌ها نشان ندادند و همچنان به استفاده از آب زمزم پرداختند. این امر خشم خالد را برانگیخت و در منبر به سرزنش آن‌ها پرداخت.
پس از نابودی امویان و روی کار آمدن
بنی عباس (۱۳۲ق.) داود بن علی، عموی
سفاح نخستین خلیفه عباسی (حک: ۱۳۲-۱۳۶ق.) حوضچه کنار زمزم را ویران کرد و مسیر آب را به حوض نزدیک باب الصفا تغییر داد. این اقدام وی با شادی و خشنودی فراوان مردم همراه شد.
نکته‌ای که درباره گزارش‌های یاد شده نباید از نظر دور داشت، هم عصری نویسندگان این منابع با عباسیان است که دشمنان سرسخت امویان بودند؛ حمیری (م.
۹۰۰ق.) ویرانی این حوضچه را به دست مردم
مکه دانسته و بر این باور است که مردم هیچ نشانی از آن بر جای نگذاشتند.
در
سال ۲۵۶ق. بشر، از غلامان خلیفه
منصور عباسی ، لوله‌های سربی استفاده شده در زمان خالد را بیرون آورد و در تعمیر فواره حوض‌های زمزم به کار برد.
قطعه سنگی بزرگ که از ساخت برکه خالد در
ثبیر افزون مانده بود، در دوره
مهدی عباسی در آستانه
باب الشیبه ، از درهای
مسجدالحرام ، نهاده شد که مردم به اشتباه آن را از بقایای بت‌های جاهلی دانستند.
(۱) اخبار مکه، الازرقی (م. ۲۴۸ق.) ، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق.
(۲) اخبار مکه، الفاکهی (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق.
(۳) البدء و التاریخ، المطهر المقدسی (م. ۳۵۵ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م.
(۴) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۵) تاریخ مکة المشرفه، محمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق.) ، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
(۶) تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
(۷) الروض الانف، السهیلی (م. ۵۸۱ق.) ، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
(۸) الروض المعطار، محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م.
۹۰۰ق.) ، به کوشش احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م.
(۹) الکامل فی التاریخ، ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «برکه قسری».
