بروجن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بروجن،
شهرستان و
شهری در
استان چهارمحال و بختیاری می‌باشد.
شهرستان بروجن، از شهرستانهای استان بختیاری است.
شهرستان بروجن، (
جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش، ۱۰۴۴۸۵تن).
در
مشرق استان
چهارمحال ، مشتمل بر بخش‌های مرکزی و گَنْدُمان، و چهارشهر بروجن و فَرادُنْبه و بُلداچی و گندمان است.
از
شمال به شهرستانهای
شهرکُرد و
شهرضا ، از مشرق به شهرستان
سمیرم ، از
جنوب به شهرستانهای لُردَگان و اَرْدَل و از
مغرب به شهرستان شهرکرد محدود است.
منطقه‌ای
سردسیر و ییلاقی و دارای چندین
مرغزار است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
دشت حلوایی ،
دشت سفید (سفید‌‌دشت)، و
تالاب چِغاخور (در کنار
دهکده چغاخور یا چقاخور که
رود چغاخور از آن‌جا سرچشمه می‌گیرد).
رشته کوه‌های
زاگرس مرکزی در آن امتداد دارد و مهم‌ترین کوه‌های آن عبارت‌اند از: رشته‌کوه بر آفتاب (بلندترین قله: ح ۰۲۸، ۳ متر) با
جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی در مغرب
شهر بروجن و در قسمت شرقی شهر بلداچی؛ سیاه‌سرد (بلندترین قله: ح ۸۳۱، ۲ متر) در جنوب شهر بروجن و در قسمت شرقی شهرستان؛ و کوه گندمان (بلندترین قله: ح ۱۲۱، ۳ متر) در بخش گندمان در امتداد کوه برآفتاب.
رود چغاخور، و سرشاخه‌های
رود کارون به نام‌های آق بُلاغ و سولْکان و آب وَنْک در آن جریان دارد و زمین‌های مزروعیش عمدتاً با
قنات‌های متعدد آبیاری می‌شود.
محصول عمده آن
گندم و
جو است.
از
صنایع دستی دارای
قالیبافی و
ریسندگی و
بافندگی الیاف است.
در کوه‌های آن
کتیرا ،
اَنغوزه و
گز انگبین یافت می‌شود.
پرورش
زنبور عسل در آن رایج است.
کوه‌ها و دشت‌های این شهرستان از شکارگاه‌های معروف ایران به شمار می‌آید.
تیره‌هایی از ایل هفت لَنْگ بختیاری، مانند بابادی و بِهْداروند، و همچنین تیره‌هایی از طوایف
دره شوری قشقایی در آن
ییلاق دارند.
راه اصلی شهرضا (قمشه) ـ بروجن ـ شهرکرد از آن می‌گذرد.
گردنه حلوایی در جنوب غربی شهر بروجن بر سر راه بلداچی واقع است.
در این شهرستان راه‌هایی فرعی به مراکز بخش‌ها نیز احداث شده که برخی از آن‌ها آسفالت شده است.
به نوشته
اعتماد السلطنه ،
در
دوره ناصری ،
ناحیه گندمان (کما بیش مطابق شهرستان بروجن امروزی) یکی از چهار ناحیه
محسوب می‌شد و بلداچی و بروجن و اردل از
قرای آن به شمار می‌آمد.
در ۱۳۱۶ ش، طبق
قانون تقسیمات
کشور ، بخش اردل جزو شهرستان شهرکرد شد، و در ۱۳۲۹ ش آبادیهای بروجن، بلداچی و فرادنبه جزو
دهستان گندمان به شمار آمد و بعدها شهرستان بروجن تشکیل یافت.
در ۱۳۶۹ ش، بخش اردل از آن جدا شد و به صورت شهرستان درآمد.
شهرهای مهم بروجن عبارت‌اند از:
الف)
فرادنبه (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش، ۴۹۸، ۱۲ تن) در بخش گندمان در پانزده کیلومتری شمال غرب شهر بروجن، در ارتفاع ۲۰۰، ۲ متری.
این شهر رودهای موسمی دارد.
ب) شهر بلداچی (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش، ۷۰۸، ۱۰ تن) در بخش گندمان، در ۲۷ کیلومتری جنوب غربی شهر بروجن در ارتفاع ۲۴۰، ۲ متری در دامنه کوه.
بقعه امامزاده حمزه علی در سیزده کیلومتری مغرب آن، از
زیارتگاه‌های معروف منطقه است.
گروه‌هایی از طوایف قشقایی در این شهر ساکن شده اند.
مهم‌ترین آبادیهای این شهرستان عبارت‌اند از: گندمان
در هجده کیلومتری جنوب غربی شهر بروجن در ارتفاع ۲۳۴، ۲ متری؛ نَقنَه در شش کیلومتری جنوب شرقی شهر بروجن که لوله
گاز سرتاسری جنوبِ
اصفهان از آن می‌گذرد.
شهرستان دارای
معادن خاک نسوز و
نفت است.
آثار باستانی و چندین زیارتگاه و
سقّاخانه دارد که بقعه امامزاده میرحیدرشاه از آن جمله است
(که حدود ۱۸ر۶۸ درصد شهرنشین، و حدود ۷۲ر۳۱ درصد روستانشین بودند).
شهر بروجن، مرکز شهرستان بروجن می‌باشد.
در مشرق شهرستان (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش، ۸۶۲، ۴۲ تن) در ۶۲ کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد (مرکز استان) در ارتفاع ۰۸۰، ۲ یا ۲۲۰، ۲ یا ۲۲۵، ۲ متری در
دشتی فلاتی شکل به وسعت تقریبی ۵۸۰ کیلومتر مربع، در دامنه‌های شمالی کوه سیاه سرد قرار دارد.
شهرِ شهرضا در حدود ۶۲ کیلومتری آن در جنوب شرقی، در مسیرِ راه اصلی بروجن ـ
اصفهان واقع شده است.
حداکثر
دمای بروجن گاهی به ۲۴ و حداقل آن گاهی به ۲۵ ـ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
رود موسمی بروجن با جهت شرقی ـ غربی از کنار شهر می‌گذرد.
بروجن اغلب در معرض
سیل قرار می‌گیرد.
بقعه‌های امامزاده علی در ۳۷ کیلومتری جنوب غربی شهر و شاهزاده عبدالله در هجده کیلومتری غرب آن واقع شده است.
شهر بروجن دارای سقاخانه است که در محله
کاروانسرا قرار گرفته، و اغلب
زنان نذرهای خود را به آن‌جا می‌برند.
چشمه سیاه سرد (سیاسرد) در شش کیلومتری جنوب شهر از تفرجگاههای معروف به شمار می‌آید.
فضای سبز و چنارهای کهنسال، چشمه سیاه‌سرد را به یکی از مراکز دیدنی تبدیل کرده است.
در چند کیلومتری مشرق شهر اخیراً کارخانه
موکت سازی و
کفش سازی و
چینی سازی احداث شده است.
بروجن شهری جدید است و در دوره ناصری دهکده‌ای بیش نبوده است.
به نوشته اعتمادالسلطنه
در زمان او قریه بروجن
تیول حسینقلی خان ایلخانی به شمار می‌آمد و وی قدری از اراضی آن را خریده بود.
جمعیت بروجن در آن دوره به هزار خانوار می‌رسید و سه
مسجد و سه رشته قنات داشت،
مالیات آن ۹۳۰ تومان بود و هر سال دویست خروار بذرافشان داشت.
بروجن در آن زمان محل
داد و ستد و
بازار اتراک و الوار محسوب می‌شد.
(۱) محمدمهدی بن محمدرضا ارباب
اصفهانی،
نصف جهان فی تعریف الاصفهان، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۲) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران ۱۳۶۷ـ ۱۳۶۸ ش.
(۳) ایران وزارت برنامه و بودجه، طرح جامع توسعه چهارمحال و بختیاری، گزارش نهایی، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۴) ایران وزارت دفاع اداره جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۸۱: سمیرم، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۵) ایران وزارت راه و ترابری، نقشه راههای ایران، تهران ۱۳۶۰ ش.
(۶) ایران وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب ۱۶ آبانماه ۱۳۱۶، تهران ۱۳۱۶ ش.
(۷) ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج ۳، تهران ۱۳۳۱ ش.
(۸) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، ج ۱۰: استان دهم (
اصفهان)، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۹) سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک زمینی: سمیرم، تهران ۱۳۵۹ ش.
(۱۰) سازمان جنگلها و مراتع کشور کمیته نشر و تبلیغات، نقشه استعداد خاک و جنگل و مرتع و پوشش گیاهی ایران، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۱۱) سازمان نقشه برداری کشور، نقشه ایران، تهران ۱۳۴۶ ش.
(۱۲) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه ۱۳۶۵: نتایج تفصیلی شهرستان بروجن، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۱۳) مرکز آمار ایران، نتایج آمارگیری جاری جمعیت، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۱۴) نقشه سیاحتی استان چهارمحال و بختیاری، شهرکرد (بی تا).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بروجن»، شماره۱۰۷۶.
