برهان کلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برهان کلی یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
برهان بر امر
کلی و دارای نتیجه کلی است.
برهان از لحاظ نتیجه‌ای که می‌دهد به
برهان جزئی و کلی و ایجابی و سلبی تقسیم می‌شود.
برهان جزئی،
برهانی است که نتیجه آن
جزئی است و
برهان کلی،
برهانی است که نتیجه آن کلی است.
بوعلی سینا یک فصل از مقاله سوم
برهان شفا را به این اختصاص می‌دهد که هر یک از
برهان‌های کلی و
موجبه و مستقیم از
برهان مقابل خود افضل‌اند. ایشان ذیل عنوان فوق می‌گوید که
برهان، اقسامی دارد؛ پس باید از این مطلب بحث شود که آیا
برهان کلی
افضل است یا
برهان جزئی و آیا
برهان موجبه افضل است یا
برهان سالبه و آیا
برهان مستقیم افضل است یا
برهان خلف ؟
کسانی که به برتری و
افضلیت برهان جزئی برکلی معتقدند دلیل‌هایی آورده‌اند؛ مثل اینکه:
۱. بیان
جزئی بیان برای
ذات شیء است و بیان کلی بیان ذات شیء نیست؛ پس آنچه ذاتی است افضل است؛ بنابراین بیان
جزئی افضل است؛ مثلاً در «زید ناطق است» مطلبی برای خود ذات زید اثبات می‌شود که روشن‌تر از اثبات صفت نطق برای «هرانسان» یا «کل انسان‌ها» است.
۲. موجودات حقیقی و واقعی همین
جزئیات‌اند (
جزئی در خارج به وجود حقیقی موجود است) و کلی یا غیر موجود و موهوم است یا امر موجودی است که به
جزئیات قائم است (کلی طبیعی به تبع وجود افرادش در خارج موجود است). حال که کلی غیر موجود است پس اقامه
برهان بر آن، اقامه
برهان بر امر غیر موجود است؛ بنابراین اقامه
برهان بر امر موجود، افضل از اقامه
برهان بر امر غیر موجود است.
بوعلی سینا بعد از نقل دلایل کسانی که به برتری
برهان جزئی معتقدند، دلایل متعددی را از قائلان به برتری
برهان کلی می‌آورد، از جمله اینکه:
جزئیات، بی‌نهایت و نا محدودند، ولی کلی
بسیط و محدود است و امور نامتناهی از لحاظ عدم تناهی‌شان غیر معلوم‌اند و فقط امور متناهی قابل دانستن‌ا‌ند؛ بنابراین
علم ذاتی، برای کلی حاصل می‌شود و حیثیت معلومیت در کلی بیش‌تر است؛ پس کلی شایسته این است که مقصود
برهان باشد و از آنجا که کلی سزاوار
برهان است
برهان نیز سزاوار کلی است.
بوعلی بعد از نقل دلایل فوق به نقد آنها پرداخته، می‌گوید: «به نظر می‌رسد بعضی از این استدلال‌ها، استدلال‌های جدلی باشد و آنچه از تمام این حجت‌ها به آن باید اعتماد کرد این است که
علم به کلی،
بالقوه علم به
جزئی است و مبدائی برای
برهان بر
جزئی است، اما در علم به
جزئی البته علم به کلی وجود ندارد. دیگر اینکه، کلی
معقول است و علم حقیقی برای
عقل است، اما
جزئی محسوس است و محسوس از آن جهت که محسوس است نه متعلق علم واقع می‌شود و نه
برهانْ بردار است».
نتیجه این است که
برهان کلی افضل و برتر از
برهان جزئی است.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
•
قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان کلی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱.
