برهان صدیقین در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برهان صدیقین ، اثبات
خدا و شناخت وی از راه خود
ذات حق‌تعالی است.
برهان صدیقین از براهین اثبات خداست. در این برهان برخلاف سایر براهین، برای
شناخت خدا تنها به ذات حق استناد می‌شود، در حالی که در براهینی چون
نظم ،
حرکت ،
حدوث و... از راه مخلوقات و
آیات حق بر وجود او استدلال می‌شود، زیرا در حقیقت خدای سبحان برتر و آشکارتر از آن است که چیزی از مخلوقات و مصنوعاتش دلالت کننده بر او و آشکار کننده او باشد، بلکه او هستی‌بخش و خارج کننده اشیا از قوّه به
فعل و از ظلمت عدم به
نور وجود است، پس او مقدم بر هر‌چیزی در وجود و ظهور است و او برهان بر ذات خود و برهان بر هر چیزی است.
اولین بار
ابن سینا این برهان را برهان صدیقین نامید. در وجه تسمیه این برهان گفته شده:چون طریقه حکیمان «أصدق» یعنی درست‌تر و محکم‌تر است
شیخ آن را صدیقین نام نهاد.
زیرا صدیق که همان ملازم با
صدق است
در
لغت کسی را نامند که
قول راست زیاد از او سر بزند و در گفتار و باور خویش صادق باشد و فعل او قولش را تصدیق کند.
برهان صدیقین با این
نام ، در
قرآن و منابع دینی نیامده است، امّا آیاتی مانند ۵۳
سوره فصلت ؛
۳۵
سوره نور و ۱۸
سوره آل‌عمران بر آن تطبیق گردیده و برای آن به آیات دیگری چون ۴۵
سوره فرقان و ۳
سوره حدید استشهاد شده است.
این مضمون در منابع روایی و ادعیه امامان معصوم (علیهم‌السلام) نیز بسیار به
چشم می‌خورد؛ همچون: «یا من دل علی ذاته بذاته»،
«أیکون لغیرک من الظهور ما لیس لک»،
«بک عرفتک و أنت دللتنی علیک».
در روایتی از
امیرمؤمنان ، علی (علیه‌السلام) به این روش شناخت خداوند توصیه شده است: «اعرفوا اللّه باللّه».
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز در
پاسخ این سؤال که خدا را چگونه شناخته‌ای؟ فرموده‌اند: با شناخت خدا اشیا را شناختم: «باللّه عرفت الأشیاء».
از
امام‌صادق (علیه‌السلام) نیز نقل می‌شود که این روش را تأیید کرده‌اند.
با این حال برخی جمله «بک عرفتک...» را اشاره به راه دل دانسته و تطبیق آن بر برهان صدیقین را که راه
تفکر و اندیشه است ناصواب خوانده‌اند.
آیات و روایات یاد شده مایه‌های اصلی برهان صدیقین است. متألهان و محققان از فیلسوفان
مسلمان برخلاف نظر حکمای پیشین مانند
ارسطو و متکلمان که از راه حرکت و حدوث بر وجود خداوند استدلال کرده‌اند با تأمل در خود وجود و واقعیت به
واجب الوجود پی برده‌اند.
الاشارات و التنبیهات؛ اقبال الاعمال؛ بحارالانوار؛ پیام قرآن؛ تعلیقات علی الحکمة المتعالیه؛ تفسیر القرآن‌الکریم، صدرالمتالهین؛ الحاشیة علی شروح الاشارات؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ خدا در نهج‌البلاغه؛ شرح المنظومة السبزواری؛ الکافی؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفاتیح الغیب؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ وحدت از دیدگاه عارف و حکیم.
دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله برهان صدیقین.
