برج‌البراجنه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرْج‌ُ الْبَراجِنه، شهری ساحلی در ۷ کیلومتری جنوب شرقی
بیروت، واقع در استان جبل
لبنان است.
جزء اول نام این شهر (برج) از واژه‌ای یونانی۱ به معنای مکانی مرتفع برای دیدبانی گرفته شده، و جزء دوم آن (براجنه) نام قومی
عرب است که در اواسط سده ۹ق/۱۵م به این منطقه
مهاجرت کردند. این منطقه به علت وقوع جنگ‌های دریایی خالی از سکنه بود، اما پس از مهاجرت این قوم، روستایی با نام «البرج» در آن‌جا به وجود آمد که ساکنان آن به
کشاورزی اشتغال داشتند.
صالح بن یحیی در سده ۹ق در کتاب خود از آن‌جا با نام قریة البرج یاد کرده است.
در اوایل سده ۱۲ق/۱۸م به دنبال اجرای اصلاحات ارضی از سوی دولت عثمانی،
شیعیان و
مسیحیان برای
زراعت و دام‌پروری به این منطقه که زمین‌های آن از سوی امیران شهابی به آنان واگذار می‌شد، مهاجرت کردند
در ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰م پس از الحاق
جبل عامل و بقاع به
لبنان، موج مهاجرت شیعیان از این دو منطقه به دیگر نقاط لبنان رو به فزونی نهاد. آنان در شمال و جنوب لبنان، از جمله در برج‌البراجنه ساکن شدند؛ چنانکه امروزه در حدود ۹۰% از ساکنان برج‌البراجنه را شیعیان تشکیل می‌دهند. در ۱۳۷۹ش/۲۰۰۰م جمعیت آن حدود ۳۵۰ هزار تن بوده است.
کارخانه‌های متعددی در نزدیکی برج‌البراجنه وجود دارد و انجمن‌های فرهنگی (اجتماعی، پزشکی) درمانی و خیریه در اینجا به فعالیت می‌پردازند.
جمعیت این شهرک حدود دویست هزار تن است و از مرکز شهر هفت کیلومتر فاصله دارد. از
مغرب به
دریای مدیترانه، از
مشرق به شهرهای مُرَیْجَه و حَدَث و از جنوب به فرودگاه بین المللی
بیروت و محله غدیر، از شمال به دو شهر حارةُ حُرّیک و بِئراالعَبْد محدود است و هم اکنون به بیروت وصل شده است.
برج البراجنه از مراکز شیعه نشین
لبنان شمرده می‌شود و در حوادث دو سه دهه اخیرِ لبنان، نامش بر سر زبان‌ها افتاده است. آرامگاه
اَلرادوف ظاهراً از نوادگان
پیامبر اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم)، در آن‌جا است، همچنین آرامگاه
عبدالکریم خلیل که بر ضد
عثمانیان قیام کرده بود و نیز کانون دادگاه‌های شرعی
مذهب جعفری در برج البراجنه قرار دارد.
نام برج البراجنه نخستین بار از حدود ۸۵۰ در منابع دیده می‌شود.
امیرصالح بن یحیی (متوفی ۸۵۰)، از امرای بیروت،
از برج البراجنه دیدار کرده بود. قبایل
عرب و
مسلمان در آن‌جا
سکونت داشتند که به بَراجِنَه معروف و بظاهر
سُنی و در باطن
شیعی مذهب بودند.
در گذشته ظاهراً ساکنان برج البراجنه، زمین‌های بیابانی و خارستان منطقه را آباد کردند و به
کشاورزی و
دامداری مشغول شدند.
برج در
مقاومت پیشینه دور و درازی دارد که به دوران
امیر فخرالدین (۱۰۱۱ـ۱۰۴۴) باز می‌گردد. برای نمونه، یکی از دختران برج به نام سَلمی ، یکی از کارگزاران امیرفخرالدین را که
حرمت گورستان
مسلمانان را رعایت نکرده بود، به
قتل رساند و این حادثه موجب شد که فخرالدین به برج حمله کند و بسیاری از ساکنان آن را به قتل برساند.
پس از
جنگ ۱۳۲۷ش/۱۹۴۸م (اعراب و
اسرائیل) و در پی احداث اردوگاهی از سوی صلیب سرخ جهانی برای اسکان آوارگان فلسطینی که از عکا به برج البراجنه پناه آورده بودند، نام این
شهر بر سر زبان‌ها افتاد. اردوگاه در دو کیلومتری فرودگاه بین‌المللی بیروت و در زمینی به مساحت ۵۰۰، ۳۷م۲ بنا گردید
npn.)
اردوگاه‌های فلسطینیان از جمله برج‌البراجنه در طول جنگ‌های خانگی لبنان زیر آتش بمباران اسرائیلی‌ها، و تهاجمات دیگر گروه‌ها و سازمان‌های درگیر در جنگ‌های داخلی لبنان قرار داشت؛ تا اینکه در ۱۳۶۷ش/۱۹۸۸م این اردوگاه به دست نیروهای سوری افتاد
در خلال سال‌های جنگ حدود یک چهارم جمعیت اردوگاه ناگزیر از تغییر مکان شدند. جمعیت این اردوگاه در ۱۳۵۴ش/۱۹۷۵م حدود ۲۰ هزار و در سال‌های ۱۳۷۵ و ۱۳۷۹ش/۱۹۹۶ و ۲۰۰۰م به ترتیب ۵۱۵، ۱۳و ۵۳۷، ۱۸تن بوده است
در حدود دو قرن پیش
دولت عثمانی با اجرای اصلاحات ارضی مالکیت اراضی را به کشاورزان داد تا بر بردگان مزیت داشته باشند. در این زمان، محصولات عمده برج البراجنه،
حنا،
انگور،
انجیر،
خرما،
توت، و گلابی صحرایی بود. سپس پرورش
کرم ابریشم نیز در آن‌جا رواج یافت. بعدها برج البراجنه از تفرجگاه‌های کارگزاران ترکان عثمانی شد.
آبیاری زمین‌های کشاورزی در برج‌البراجنه اغلب از طریق حفر چاه صورت می‌گیرد.
(۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۲) صالح بن یحیی، تاریخ بیروت، چاپ فرنسیس هورس یسوعی و کمال سلیمان صلیبی، بیروت ۱۹۸۶.
(۳) فهد سلیمان فرحات، برج البراجنة و جاراتها، ج۲، بیروت ۱۹۹۴.
(۴) طونی مفرج، الموسوعة اللبنانیة المصورة.
(۵) جلول فیصل، نقد السلاح الفلسطینی، بیروت، ۱۹۹۴م.
(۶) حجازی حسین و محمد العلی، الحرب علی المخیمات من الوقائع الی الدلالات، نیکوزیا، ۱۹۸۷م.
(۷) داوود حسن، «بلدة برج‌البراجنة التی اتسعت لتغطی الرمل کله»، المستقبل، بیروت، ۸ فوریة ۲۰۰۰.
(۸) شهابی حیدراحمد، لبنان فی عهدالامراء الشهابیین، به کوشش اسد رستم و فؤاد افرام بستانی، بیروت، ۱۹۶۹م.
(۹) فریحه انیس، اسماء المدن و القری اللبنانیة، بیروت، ۱۹۵۶م.
(۱۰) لبنان، مباحث علمیة و اجتماعیة، به کوشش اسماعیل حقی، بیروت، ۱۹۷۰م.
(۱۱) مرهج عفیف بطرس، اعرف لبنان، بیروت، ۱۹۷۱م.
(۱۲) هانف تئودُر، لبنان تعایش فی زمن الحرب، ترجمة موریس صلیبا، پاریس، ۱۹۹۳م.
(۱۳) hiofno/ lebanon /۳۰۰/۳۰۰/۳۰۷/ pal-camps/ burj-el- barajneh.
(۱۴) Fisk, R, Pity the Nation Lebanon at War, Oxford, ۱۹۹۲.
(۱۵) Johnson, M, Class & Client in Beirut, London, ۱۹۸۶.
(۱۶) Libanius, les guerres du Liban au fil des jours, Beirut, Centre Libanais de documentation et de recherches.
(۱۷) Schiff, Z and E Ya'ari, Israel's Lebanon War, tr I Friedman, New York, ۱۹۸۴.
(۱۸) Touma, T, Paysans et institutions, Beirut, ۱۹۸۶.
(۱۹) UNISPAL، domiounorg/UNISPALNSF/be۶۵b۷۵f۹۳۱fa\۹۹۵۰۵۲۵۶۷۲۷۰۰۵۷d۴۵e/۸d۴b۱۵f۰۵۶cff۴۴ef۸۵۲۵۶۹۷۵۰۰۶۹۵۵۰۱!Open Document.
(۲۰) unrwa، wwwunorg/unrwa/refugees/lebanon/burjelbarajnehhtml.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برج‌البراجنه»، شماره۴۷۱۳. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برج البراجنه»، شماره۹۰۴.
