بحرالمیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَحْرُالْمَیت، دریاچه‌ای در
فلسطین است که به واسطه فقدان
حیات جانوری، به‌این
نام (دریای
مرده ) مشهور شده‌است.
اما در منابع مختلف و در میان اقوام گوناگون اسامی و القاب دیگری هم یافته است، چنان‌که در
تورات نام آن دریای
نمک (
بحرالملح ) و
دریای عربه و
دریای شرقی آمده است، و رومیان و یونانیان آن را به سبب وجود
قیر در جای‌جای
دریاچه ،
دریای قیر (
بحرالزفت ) می‌نامیدند. جغرافی‌دانان
مسلمان آن را
بحیره‌المُنْتِنه (متعفن، بوی‌ناک) و
بحیره المقلوبه ،
و به سبب آبادی زُغَر در نزدیکی آن،
بحیره زُغَر خوانده‌اند.
با انتساب به
سدوم ، مسکن
قوم لوط آن را
بحیره سدوم ، و با انتساب به قوم لوط آن را دریاچه یا
دریای لوط هم گفته‌اند.
ناصر خسرو که این منطقه را دیده بوده،
تصریح کرده که شهر
لوط بر کنار بحرالمیت قرار داشته است.
این دریاچه در ۱۳۰۱ش/۱۹۲۲م (در دوره قیمومت انگلستان) به عنوان حد شرقی سرزمین فلسطین با کرانه شرقی (ترانس جُردن) در نظر گرفته شد. امروزه این دریاچه از جنوب غربی با
اسرائیل ، از شمال غربی با
کرانه باختری (جزئی از قلمرو
دولت خودگردان ) و از شرق با کشور
اردن همجوار است و حدود دو سوم از آن به اردن تعلق دارد.
آب این دریاچه که ابن فقیه
آن را از عجایب چهارگانه سرزمین
شام برشمرده، شورترین آب‌های
جهان به حساب می‌آید و هیچ جانداری نمی‌تواند در آن زندگی کند.
در ۱۹۴۷م دست‌نوشته‌های باستانی موسوم به «طومارهای بحرالمیت » در محلی به نام «
خربه قمران »، واقع در حدود ۵/۱ کیلومتری
غرب این دریاچه و حدود ۱۲ کیلومتری (
جنوب ) شهر
اریحا ، توسط چوپانان فلسطینی یافت شد که به پیروان اولیه
عیسی (ع) تعلق دارد. گرچه بعضی این طومارها را به فرقه‌ای یهودی نسبت داده و گروهی حتی آن‌ها را متعلق به جماعتی از «آتش پرستان»
ایران باستان به شمار آورده‌اند. در ۷۳م قیامی توسط این مردمان برضد رومیان برپا شد که محل آن را در کرانه غربی بحرالمیت و حدود ۳۲ کیلومتری شمال سدوم باستان دانسته‌اند.
از همان آغاز
اسلام ، مسلمانان قصد بیرون راندن رومیان از فلسطین را داشتند. در واقع، هم مسلمانان صدر اسلام و هم ساکنان قدیمی فلسطین،
پیروزی بر رومیان را نوعی بازپس‌گیری
سرزمین خودی از بیگانگان به شمار می‌آوردند از این‌رو، هرقل (
هراکلیوس ) در ۸ق/۶۲۹م بعد از غلبه بر
سپاه کوچکی که به فرمان
پیامبر (ص) گسیل شده بود، کمک‌های خود به طوایف جنوب بحرالمیت و ساکن در کنار مسیر
مدینه -
غزه را قطع نمود. این درگیری در
موته ، واقع در منتهی الیه جنوب شرقی بحرالمیت رخ داد و طی آن،
زید بن حارثه نیز
جان خود را از دست داد.
کمی پس از آن، در ۱۳ق/۶۳۴م و در زمان
ابوبکر ، مسلمانان با گذشتن از
پترا در طول مسیر تجاری منتهی به ساحل جنوبی،
سرگیوس ، حکمران رومی فلسطین را در وادی عربه، واقع در جنوب بحرالمیت، شکست داده، سپاهیان رومی را از میان برداشتند.
الحُمَیمه آبادی کوچکی در جنوب بحرالمیت، به واسطه قرار گرفتن بر سر راه قدیمی تجاری و نزدیکی به محل تلاقی مسیرهای
حجاج ، یکی از کانون‌های اصلی تبلیغات
بنی عباس بر ضد
امویان به شمار می‌رفت. در دوره
جنگ‌های صلیبی ، دیگر آبادی‌های پیرامونی بحرالمیت نیز به سبب استقرار در مجاورت شبکه قدیمی راه‌ها که شهرها و آبادی‌های مختلف را از جهات گوناگون به یکدیگر متصل می‌ساخت، شاهد کشاکش‌های فراوان بود؛ به همین سبب،
بدوئن - شاه صلیبی - پس از
سوزاندن و از میان برداشتن آبادی‌های این ناحیه، در ۵۰۹ق/۱۱۱۵م دژی مستحکم در جنوب بحرالمیت برپا داشت، تا بر راه‌هایی که
دمشق را به
حجاز و
مصر متصل می‌ساخت، تسلط داشته باشد. این ناحیه و دژ واقع در آن در ۵۸۳ق/۱۱۸۷م توسط
صلاح‌الدین به
تصرف مسلمانان درآمد.
(۱) آغا، نبیل خالد، مدائن فلسطین، بیروت، ۱۹۹۳م.
(۲) ابن اثیر، الکامل.
(۳) ابن خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۳۰۶ق.
(۴) ابن عبدالمنعم، حمیری، الروض المعطار، بیروت، ۱۹۸۴م.
(۵) ابن فقیه، احمد، مختصر کتاب البلدان، بیروت، ۱۹۸۸م.
(۶) ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م.
(۷) بروکلمان، کارل، تاریخ ملل و دول اسلامی، ترجمه هادی جزایری، تهران، ۱۳۴۶ش.
(۸) حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۹) خمار، قسطنطین، موسوعه فلسطین الجغرافیه، بیروت، ۱۹۶۹م.
(۱۰)
دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، بیروت، ۱۹۷۴م.
(۱۱) دمشقی، محمد، نخبه الدهر، بیروت، ۱۹۸۸م.
(۱۲) شراب، محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، دمشق، ۱۹۸۷م.
(۱۳) طبری، تاریخ.
(۱۴) عبدالمؤمن، بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، بیروت، ۱۹۵۴م.
(۱۵) عهد عتیق.
(۱۶) قلقشندی، احمد، صبح‌الاعشی، به کوشش محمدحسین شمس‌الدین، قاهره، ۱۹۶۳م.
(۱۷) مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، لیدن، ۱۹۰۶م.
(۱۸) ناصرخسرو، سفرنامه، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۱۹) نحال، محمد سلامه، جغرافیه فلسطین، بیروت، ۱۹۶۶م.
(۲۰) نحال، محمد سلامه، سیاسه الانتداب البریطانی، بیروت، ۱۹۸۱م.
(۲۱) یاقوت، بلدان.
(۲۲) یعقوبی، احمد، البلدان، بیروت، ۱۹۸۸م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بحر المیت»، ج۱۱، ص۴۵۳۰.
